Poetry in Punjabi : Dr Allama Muhammad Iqbal

ਡਾਕਟਰ ਅਲਾਮਾ ਮੁਹੰਮਦ ਇਕਬਾਲ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ

1. ਅਫ਼ਲਾਕ ਸੇ ਆਤਾ ਹੈ ਨਾਲੋਂ ਕਾ ਜਵਾਬ ਆਖ਼ਿਰ

ਅਫ਼ਲਾਕ ਸੇ ਆਤਾ ਹੈ ਨਾਲੋਂ ਕਾ ਜਵਾਬ ਆਖ਼ਿਰ
ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਖ਼ਿਤਾਬ ਆਖ਼ਿਰ ਉਠਤੇ ਹੈਂ ਹਿਜਾਬ ਆਖ਼ਿਰ

ਅਹਵਾਲ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਂ ਕੁਛ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਐਸਾ
ਸੋਜ਼-ਓ-ਤਬ-ਓ-ਤਾਬ ਅੱਵਲ, ਸੋਜ਼-ਓ-ਤਬ-ਓ-ਤਾਬ ਆਖ਼ਿਰ

ਮੈਂ ਤੁਝਕੋ ਬਤਾਤਾ ਹੂੰ ਤਕਦੀਰ-ਏ-ਉਮਸ ਕਯਾ ਹੈ
ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ-ਰੇ-ਸਨਾਂ ਅੱਵਲ, ਤਾਊਸ-ਓ-ਰਬਾਬ ਆਖ਼ਿਰ

ਮੈਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਯੂਰੋਪ ਕੇ ਦਸਤੂਰ ਨਿਰਾਲੇ ਹੈਂ
ਲਾਤੇ ਹੈਂ ਸੁਰੂਰ ਅੱਵਲ, ਦੇਤੇ ਹੈਂ ਸ਼ਰਾਬ ਆਖ਼ਿਰ

ਕਯਾ ਦਬਦਬਾ-ਏ-ਨਾਦਿਰ, ਕਯਾ ਸ਼ੌਕਤ-ਏ-ਤੈਮੂਰੀ
ਹੋ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਸਬ ਦਫ਼ਤਰ ਗਰਕੇ-ਮਯੇ-ਨਾਬ ਆਖ਼ਿਰ

ਥਾ ਜ਼ਬਤ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਇਸ ਮੀਲ ਮੁਆਨੀ ਕਾ
ਕਹ ਡਾਲੇ ਕਲੰਦਰ ਨੇ ਇਸਰਾਰ-ਏ-ਕਿਤਾਬ ਆਖ਼ਿਰ

(ਤਕਦੀਰ-ਏ-ਉਮਸ=ਧਰਮ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕਿਸਮਤ, ਸੁਰੂਰ=ਖ਼ੁਮਾਰ)


2. ਅਗਰ ਕਜ ਰੌ ਹੈਂ ਅੰਜੁਮ, ਆਸਮਾਂ ਤੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਮੇਰਾ

ਅਗਰ ਕਜ ਰੌ ਹੈਂ ਅੰਜੁਮ, ਆਸਮਾਂ ਤੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਮੇਰਾ ?
ਮੁਝੇ ਫ਼ਿਕਰ-ਏ-ਜਹਾਂ ਕਯੋਂ ਹੋ, ਜਹਾਂ ਤੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਮੇਰਾ ?

ਅਗਰ ਹੰਗਾਮਾ ਹਾ'ਏ ਸ਼ੌਕ ਸੇ ਹੈ ਲਾ-ਮਕਾਂ ਖਾਲੀ
ਖਤਾ ਕਿਸ ਕੀ ਹੈ ਯਾ ਰਬ ! ਲਾ-ਮਕਾਂ ਤੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਮੇਰਾ ?

ਉਸੇ ਸੁਬਹ-ਏ-ਅਜ਼ਲ ਇਨਕਾਰ ਕੀ ਜੁਰਅਤ ਹੁਈ ਕਯੋਂ ਕਰ
ਮੁਝੇ ਮਾਲੂਮ ਕਯਾ, ਵੋ ਰਾਜ਼ਦਾਂ ਤੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਮੇਰਾ ?

ਮੁਹੰਮਦ ਭੀ ਤੇਰਾ, ਜਿਬਰੀਲ ਭੀ, ਕੁਰਆਨ ਭੀ ਤੇਰਾ
ਮਗਰ ਯੇ ਹਰਫ਼-ਏ-ਸ਼ਰੀਂ ਤਰਜੁਮਾਨ ਤੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਮੇਰਾ ?

ਇਸੀ ਕੋਕਬ ਕੀ ਤਾਬਾਨੀ ਸੇ ਹੈ ਤੇਰਾ ਜਹਾਂ ਰੌਸ਼ਨ
ਜ਼ਵਾਲ-ਏ-ਆਦਮ-ਏ-ਖ਼ਾਕੀ ਜ਼ਯਾਂ ਤੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਮੇਰਾ ?

(ਸੁਬਹ-ਏ-ਅਜ਼ਲ=ਮੁੱਢ ਤੋਂ, ਕੋਕਬ=ਤਾਰਾ, ਤਾਬਾਨੀ=ਚਮਕ)


3. ਅਜਬ ਵਾਇਜ਼ ਕੀ ਦੀਂਦਾਰੀ ਹੈ ਯਾਰਬ

ਅਜਬ ਵਾਇਜ਼ ਕੀ ਦੀਂਦਾਰੀ ਹੈ ਯਾ ਰਬ !
ਅਦਾਵਤ ਹੈ ਇਸੇ ਸਾਰੇ ਜਹਾਂ ਸੇ

ਕੋਈ ਅਬ ਤਕ ਨ ਯਹ ਸਮਝਾ, ਕਿ ਇਨਸਾਂ
ਕਹਾਂ ਜਾਤਾ ਹੈ, ਆਤਾ ਹੈ ਕਹਾਂ ਸੇ ?

ਵਹੀਂ ਸੇ ਰਾਤ ਕੋ ਜ਼ੁਲਮਤ ਮਿਲੀ ਹੈ
ਚਮਕ ਤਾਰੇ ਨੇ ਪਾਈ ਹੈ ਜਹਾਂ ਸੇ

ਹਮ ਅਪਨੀ ਦਰਦਮੰਦੀ ਕਾ ਫ਼ਸਾਨਾ
ਸੁਨਾ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਅਪਨੇ ਰਾਜ਼ਦਾਂ ਸੇ

ਬੜੀ ਬਾਰੀਕ ਹੈਂ ਵਾਇਜ਼ ਕੀ ਚਾਲੇਂ
ਲਰਜ਼ ਜਾਤਾ ਹੈ ਆਵਾਜ਼ੇ-ਅਜ਼ਾਂ ਸੇ

(ਅਦਾਵਤ=ਵੈਰ, ਜ਼ੁਲਮਤ=ਹਨੇਰਾ,
ਰਾਜ਼ਦਾਂ=ਭੇਤੀ, ਅਜ਼ਾਂ=ਬਾਂਗ)


4. ਅਖ਼ਤਰ-ਏ-ਸੁਬਹ

ਸਿਤਾਰਾ ਸੁਬਹ ਕਾ ਰੋਤਾ ਥਾ ਔਰ ਯੇ ਕਹਤਾ ਥਾ
ਮਿਲੀ ਨਿਗਾਹ, ਮਗਰ ਫੁਰਸਤ-ਏ-ਨਜ਼ਰ ਨ ਮਿਲੀ

ਹੂਈ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਾ ਦਮੇ-ਆਫ਼ਤਾਬ ਸੇ ਹਰ ਸ਼ੈਅ
ਅਮਾਂ ਮੁਝੀ ਕੋ ਤਹੇ ਦਾਮਨ-ਏ-ਸਹਰ ਨ ਮਿਲੀ

ਬਿਸਾਤ ਕਯਾ ਹੈ ਭਲਾ ਸੁਬਹ ਕੇ ਸਿਤਾਰੇ ਕੀ
ਨਫ਼ਸ ਹਬਾਬ ਕਾ ਤਾਬਿੰਦਗ਼ੀ ਸ਼ਰਾਰੇ ਕੀ

ਕਹਾ ਯੇ ਮੈਂਨੇ ਕਿ ਐ ਜ਼ੇਵਰ-ਏ-ਜਬੀਨ-ਏ-ਸਹਰ
ਗ਼ਮ ਫ਼ਨਾ ਹੈ ਤੁਝੇ, ਗੁੰਬਦ-ਏ-ਫ਼ਲਕ ਸੇ ਉਤਰ

ਟਪਕ ਬੁਲੰਦੀ ਗਰਦੂੰ ਸੇ ਹਮਰਹੇ ਸ਼ਬਨਮ
ਮੇਰੇ ਰਿਆਜ਼-ਏ-ਸੁਖ਼ਨ ਕੀ ਫ਼ਿਜ਼ਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪਰਵਰ

ਮੈਂ ਬਾਗ਼ਬਾਂ ਹੂੰ, ਮੁਹੱਬਤ ਬਹਾਰ ਹੈ ਇਸ ਕੀ
ਬਿਨਾ ਮਿਸਾਲੇ-ਅਬਦ ਪਾਏਦਾਰ ਹੈ ਇਸ ਕੀ

5. ਅਨੋਖੀ ਵਜ਼ਅ ਹੈ ਸਾਰੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਸੇ ਨਿਰਾਲੇ ਹੈਂ

ਅਨੋਖੀ ਵਜ਼ਅ ਹੈ ਸਾਰੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਸੇ ਨਿਰਾਲੇ ਹੈਂ
ਯੇ ਆਸ਼ਿਕ ਕੌਨ ਸੀ ਬਸਤੀ ਕੇ ਯਾ ਰਬ ! ਰਹਨੇ ਵਾਲੇ ਹੈਂ ?

ਇਲਾਜੇ-ਦਰਦ ਮੇਂ ਭੀ ਦਰਦ ਕੀ ਲੱਜ਼ਤ ਪੇ ਮਰਤਾ ਹੂੰ
ਜੋ ਥੇ ਛਾਲੋਂ ਮੇਂ ਕਾਂਟੇ ਨੋਕ-ਏ-ਸੂਜ਼ਨ ਸੇ ਨਿਕਾਲੇ ਹੈਂ

ਫਲਾ ਫੂਲਾ ਰਹੇ ਯਾ ਰਬ ! ਚਮਨ ਮੇਰੀ ਉੱਮੀਦੋਂ ਕਾ
ਜਿਗਰ ਕਾ ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਦੇ ਕਰ ਯੇ ਬੂਟੇ ਮੈਂਨੇ ਪਾਲੇ ਹੈਂ

ਰੁਲਾਤੀ ਹੈ ਮੁਝੇ ਰਾਤੋਂ ਕੋ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਸਿਤਾਰੋਂ ਕੀ
ਨਿਰਾਲਾ ਇਸ਼ਕ ਹੈ ਮੇਰਾ, ਨਿਰਾਲੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲੇ ਹੈਂ

ਨ ਪੂਛੋ ਮੁਝਸੇ ਲੱਜ਼ਤ ਖ਼ਾਨੁਮਾਂ-ਬਰਬਾਦ ਰਹਨੇ ਕੀ
ਨਸ਼ੇਮਨ ਸੈਂਕੜੋਂ ਮੈਂਨੇ ਬਨਾਕਰ ਫੂੰਕ ਡਾਲੇ ਹੈਂ

ਨਹੀਂ ਬੇਗਾਨਗੀ ਅੱਛੀ ਰਫ਼ੀਕੇ-ਰਾਹੇ-ਮੰਜ਼ਿਲ ਸੇ,
ਠਹਰ ਜਾ ਐ ਸ਼ਰਰ ! ਹਮ ਭੀ ਤੋ ਆਖ਼ਿਰ ਮਿਟਨੇ ਵਾਲੇ ਹੈਂ

ਉਮੀਦੇ-ਹੂਰ ਨੇ ਸਬ ਕੁਛ ਸਿਖਾ ਰੱਖਾ ਹੈ, ਵਾਇਜ਼ ਕੋ,
ਯੇ ਹਜ਼ਰਤ ਦੇਖਨੇ ਮੇਂ ਸੀਧੇ-ਸਾਦੇ ਭੋਲੇ-ਭਾਲੇ ਹੈਂ

ਮੇਰੇ ਅਸ਼ਯਾਰ ਐ 'ਇਕਬਾਲ' ਕਯੂੰ ਪਯਾਰੇ ਨ ਹੋਂ ਮੁਝ ਕੋ ?
ਮੇਰੇ ਟੂਟੇ ਹੁਏ ਦਿਲ ਕੇ ਯੇ ਦਰਦ-ਅੰਗੇਜ਼ ਨਾਲੇ ਹੈਂ

(ਵਜ਼ਅ=ਤੌਰ ਤਰੀਕਾ, ਸੂਜ਼ਨ=ਸੂਈ, ਖ਼ਾਨੁਮਾਂ-ਬਰਬਾਦ=ਬੇਘਰ,
ਰਫ਼ੀਕੇ-ਰਾਹੇ-ਮੰਜ਼ਿਲ=ਰਾਹ ਦਾ ਸਾਥੀ, ਸ਼ਰਰ=ਚੰਗਿਆੜੀ)


6. ਅਕਲ-ਓ-ਦਿਲ

ਅਕਲ ਨੇ ਏਕ ਦਿਨ ਯੇ ਦਿਲ ਸੇ ਕਹਾ
ਭੂਲੇ-ਭਟਕੇ ਕੀ ਰਹਨੁਮਾ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਤੂ ਜ਼ਮੀਂ ਪਰ, ਗੁਜ਼ਰ ਫ਼ਲਕ ਹੈ ਮੇਰਾ
ਦੇਖ ਤੋ ਕਿਸ ਕਦਰ ਰਸਾ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਕਾਮ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਰਹਬਰੀ ਮੇਰਾ
ਮਿਸਲ ਖ਼ਿਜ਼ਰ ਖ਼ਸਤਾ ਪਾ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਹੂੰ ਮੁਫ਼ਸਿਰ ਕਿਤਾਬੇ-ਹਸਤੀ ਕੀ
ਮਜ਼ਹਰ-ਏ-ਸ਼ਾਨ ਕਿਬਰੀਯਾ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਦਿਲ ਨੇ ਸੁਨਕਰ ਕਹਾ ਯੇ ਸਬ ਸਚ ਹੈ
ਪਰ ਮੁਝੇ ਭੀ ਤੋ ਦੇਖ ਕਯਾ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਰਾਜ਼ੇ-ਹਸਤੀ ਕੋ ਤੂ ਸਮਝਤੀ ਹੈ
ਔਰ ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਦੇਖਤਾ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਹੈ ਤੁਝੇ ਵਾਸਤਾ ਮਜ਼ਾਹਿਰ ਸੇ
ਔਰ ਬਾਤਿਨ ਸੇ ਆਸ਼ਨਾ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਇਲਮ ਤੁਝਸੇ ਤੋ ਮਾਰਿਫ਼ਤ ਮੁਝਸੇ
ਤੂ ਖ਼ੁਦਾ ਜੂ ਖ਼ੁਦਾ-ਨੁਮਾ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਇਲਮ ਕੀ ਇਨਤੇਹਾ ਹੈ ਬੇਤਾਬੀ
ਇਸ ਮਰਜ਼ ਕੀ ਮਗਰ ਦਵਾ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਸ਼ਮ੍ਹਾ ਤੂ ਮਹਫ਼ਿਲ-ਏ-ਸਦਾਕਤ ਕੀ
ਹੁਸਨ ਕੀ ਬਜ਼ਮ ਕਾ ਦੀਯਾ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਤੂ ਜ਼ਮਾਨ-ਓ-ਮਕਾਂ ਸੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਪਾ
ਤਾਇਰਾ-ਏ-ਸਿਦਰਾ ਆਸ਼ਨਾ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਕਿਸ ਬੁਲੰਦੀ ਪੇ ਹੈ ਮਕਾਮ ਮੇਰਾ
ਅਰਸ਼ ਰਬ-ਏ-ਜਲੀਲ ਕਾ ਹੂੰ ਮੈਂ

(ਮਜ਼ਾਹਿਰ=ਓਪਰਾ, ਬਾਤਿਨ=ਅੰਦਰੂਨੀ)


7. ਅਸਰ ਕਰੇ ਨ ਕਰੇ, ਸੁਨ ਤੋ ਲੇ ਮੇਰੀ ਫ਼ਰਯਾਦ

ਅਸਰ ਕਰੇ ਨ ਕਰੇ, ਸੁਨ ਤੋ ਲੇ ਮੇਰੀ ਫ਼ਰਯਾਦ
ਨਹੀਂ ਹੈ ਦਾਦ ਕਾ ਤਾਲਿਬ ਯੇ ਬੰਦਾ'ਏ ਅਜ਼ਾਦ

ਯੇ ਮੁਸ਼ਤ-ਏ-ਖਾਂ (ਖ਼ਾਕ), ਯੇ ਸਰ ਸਰ, ਯੇ ਵੁਸਅਤ-ਏ-ਅਫ਼ਲਾਕ
ਕਰਮ ਹੈ ਯਾ ਕਿ ਸਿਤਮ ਤੇਰੀ ਲੱਜ਼ਤ-ਏ-ਈਜਾਦ

ਠਹਰ ਸਕਾ ਨ ਹੁਵਾ'ਏ ਚਮਨ ਮੇਂ ਖੇਮਾ'ਏ ਗੁਲ
ਯੇ ਹੈ ਫ਼ਸਲ-ਏ-ਬਹਾਰੀ, ਯੇ ਹੈ ਬਾਦ-ਏ-ਮੁਰਾਦ

ਕਸੂਰਵਾਰ, ਗ਼ਰੀਬ-ਉਦ-ਦਿਯਾਰ ਹੂੰ ਲੇਕਿਨ
ਤੇਰਾ ਖ਼ਰਾਬਾ ਫ਼ਰਿਸ਼ਤੇ ਨ ਕਰ ਸਕੇ ਅਬਾਦ

ਮੇਰੀ ਜਫ਼ਾ ਤਲਬੀ ਕੋ ਦੁਆਏਂ ਦੇਤਾ ਹੈ
ਵੋ ਦਸਤ-ਏ-ਸਦਾ, ਵੋ ਤੇਰਾ ਜਹਾਂ-ਏ-ਬੇਬੁਨਿਯਾਦ

ਖਤਰ ਪਸੰਦ ਤਬੀਯਤ ਕੋ ਸਾਜ਼ਗਾਰ ਨਹੀਂ
ਵੋ ਗੁਲਸਿਤਾਂ ਕੇ ਜਹਾਂ ਘਾਤ ਮੇਂ ਨ ਹੋ ਸਯਾਦ

ਮਕਾਮ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਤੇਰੇ ਕੁਦਸੀਯੋਂ ਕੇ ਬਸ ਕਾ ਨਹੀਂ
ਉਨਹੀਂ ਕਾ ਕਾਮ ਹੈ ਯੇ ਜਿਨ ਕੇ ਹੌਸਲੇ ਹੈਂ ਜ਼ਯਾਦ

8. ਅਸਰਾਰ-ਏ-ਪੈਦਾ

ਉਸ ਕੌਮ ਕੋ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਕੀ ਹਾਜਤ ਨਹੀਂ ਰਹਤੀ
ਹੋ ਜਿਸ ਕੇ ਜਵਾਨੋਂ ਕੀ ਖੁਦੀ ਸੂਰਤੇ ਫ਼ੌਲਾਦ

ਨਾਚੀਜ਼ ਜਹਾਨੇ ਮਹੋ ਪਰਵੀਂ ਤੇਰੇ ਆਗੇ
ਵਹ ਆਲਮੇ ਮਜਬੂਰ ਹੈ ਤੂ ਆਲਮੇ ਆਜ਼ਾਦ

ਮੌਜੋਂ ਕੀ ਤਪਿਸ਼ ਕਯਾ ਹੈ ਫ਼ਕਤ ਜ਼ੌਕੇ ਤਲਬ ਹੈ
ਪਿਨਹਾਂ ਜੋ ਸਦਫ਼ ਮੇਂ ਹੈ ਵਹ ਦੌਲਤ ਹੈ ਖੁਦਾਦਾਦ

ਸ਼ਾਹੀਂ ਕਭੀ ਪਰਵਾਜ਼ ਸੇ ਥਕ ਕਰ ਨਹੀਂ ਗਿਰਤਾ
ਪੁਰ ਦਮ ਹੈ ਅਗਰ ਤੂ ਤੋ ਨਹੀਂ ਖ਼ਤਰਾ-ਏ-ਉਫ਼ਤਾਦ

(ਹਾਜਤ=ਲੋੜ, ਪਰਵੀਂ=ਸਿਤਾਰਾ, ਸਦਫ਼=ਸਿੱਪੀ)


9. ਔਰਤ

ਵਜੂਦੇ ਜਨ ਸੇ ਹੈ ਤਸਵੀਰੇ ਕਾਯਨਾਤ ਮੇਂ ਰੰਗ
ਇਸੀ ਕੇ ਸਾਜ਼ ਸੇ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਾ ਸੋਜ਼ੇ ਦਰੂੰ

ਸ਼ਰਫ਼ ਮੇਂ ਬੜ ਕੇ ਸੁਰਯਾ ਸੇ ਮੁਸ਼ਤੇ ਖ਼ਾਕ ਉਸੀ ਕੀ
ਕਿ ਹਰ ਸ਼ਰਫ਼ ਹੈ ਉਸੀ ਦੁਰਜ ਕਾ ਦੁਰੇ ਮਕਨੂੰ

ਮੁਕਾਲਮਾਤੇ ਫ਼ਲਾਤੂੰ ਨ ਲਿਖ ਸਕੀ ਲੇਕਿਨ
ਉਸੀ ਕੇ ਸ਼ੋਲੇ ਸੇ ਟੂਟਾ ਸ਼ਰਾਰੇ ਅਫ਼ਲਾਤੂੰ

(ਵਜੂਦੇ ਜਨ=ਔਰਤ ਦੀ ਹੋਂਦ, ਕਾਯਨਾਤ=ਸੰਸਾਰ, ਸੋਜ਼ੇ ਦਰੂੰ=ਦਿਲ ਦੀ ਜਲਨ,
ਮੁਸ਼ਤੇ=ਮੁੱਠੀ, ਦੁਰਜ=ਸੰਦੂਕੜੀ, ਮਕਨੂੰ=ਗੁਪਤ, ਸ਼ਰਾਰੇ=ਚਿੰਗਾਰੀ)


10. ਆਜ਼ਾਦ ਕੀ ਰਗ ਸਖ਼ਤ ਹੈ ਮਾਨਿੰਦ ਰਗ-ਏ-ਸੰਗ

ਆਜ਼ਾਦ ਕੀ ਰਗ ਸਖ਼ਤ ਹੈ ਮਾਨਿੰਦ ਰਗ-ਏ-ਸੰਗ
ਮਹਕੂਮ ਕੀ ਰਗ ਨਰਮ ਹੈ ਮਾਨਿੰਦ-ਏ-ਰਗ-ਏ-ਤਾਕ

ਮਹਕੂਮ ਕਾ ਦਿਲ ਮੁਰਦਾ-ਓ-ਅਫ਼ਸੁਰਦਾ-ਓ-ਨਾਉਮੀਦ
ਆਜ਼ਾਦ ਕਾ ਦਿਲ ਜ਼ਿੰਦਾ-ਓ-ਪੁਰਸੋਜ਼-ਓ-ਤਰਬਨਾਕ

ਆਜ਼ਾਦ ਕੀ ਦੌਲਤ-ਏ-ਦਿਲ ਰੌਸ਼ਨ, ਨਫ਼ਸ-ਏ-ਗਿਰਾਮ
ਮਹਕੂਮ ਕਾ ਸਰਮਾਯਾ ਫ਼ਕਤ ਦੀਦਾਏ ਨਮਨਾਕ

ਮਹਕੂਮ ਹੈ ਬੇਗਾਨਾ-ਏ-ਇਖ਼ਲਾਸ-ਓ-ਮੁਰੱਵਤ
ਹਰ ਚੰਦ ਕਿ ਮਨਤਾਕ ਕੀ ਦਲੀਲੋਂ ਮੇਂ ਹੈ ਚਾਲਾਕ

ਮੁਮਕਿਨ ਨਹੀਂ ਮਹਕੂਮ ਹੋ ਆਜ਼ਾਦ ਕਾ ਹਮਦੋਸ਼
ਵੋਹ ਬੰਦਾ-ਏ-ਅਫ਼ਲਾਕ ਹੈ, ਯੇਹ ਖ਼ਵਾਜਾ-ਏ-ਅਫ਼ਲਾਕ

11. ਬਜ਼ਮ-ਏ-ਅੰਜੁਮ

ਹੁਸਨ ਅਜ਼ਲ ਹੈ ਪੈਦਾ ਤਾਰੋਂ ਕੀ ਦਿਲਬਰੀ ਮੇਂ
ਜਿਸ ਤਰਹ ਅਕਸ-ਏ-ਗੁਲ ਹੋ ਸ਼ਬਨਮ ਕੀ ਆਰਸੀ ਮੇਂ

ਆਈਨਾ-ਏ-ਨੌ ਸੇ ਡਰਨਾ, ਤਰਜ਼ੇ-ਕੁਹਨ ਪੇ ਉੜਨਾ
ਮੰਜ਼ਿਲ ਯਹੀ ਕਠਿਨ ਹੈ ਕੌਮੋਂ ਕੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮੇਂ

ਯੇ ਕਾਰਵਾਨੇ-ਹਸਤੀ ਹੈ ਤੇਜ਼ ਗਾਮ ਐਸਾ
ਕੌਮੇਂ ਕੁਚਲ ਗਈ ਹੈਂ ਜਿਸਕੀ ਰਵਾਂ ਰਵੀ ਮੇਂ

ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਹੈਂ ਹਮਾਰੀ ਗ਼ਾਇਬ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਅੰਜੁਮ
ਦਾਖ਼ਿਲ ਹੈਂ ਵੋਹ ਭੀ ਲੇਕਿਨ ਅਪਨੀ ਬਰਾਦਰੀ ਮੇਂ

ਇਕ ਉਮਰ ਮੇਂ ਨ ਸਮਝੇ ਉਸਕੋ ਜ਼ਮੀਨ ਵਾਲੇ
ਜੋ ਬਾਤ ਪਾ ਗਏ ਹਮ ਥੋੜ੍ਹੀ ਸੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮੇਂ

ਹੈਂ ਜਜ਼ਬਾ-ਏ-ਬਾਹਮੀ ਸੇ ਕਾਯਮ ਨਿਜ਼ਾਮ ਸਾਰੇ
ਪੋਸ਼ੀਦਾ ਹੈ ਯੇ ਨੁਕਤਾ ਤਾਰੋਂ ਕੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮੇਂ

12. ਚਾਂਦ ਔਰ ਤਾਰੇ

ਡਰਤੇ ਡਰਤੇ ਦਮ-ਏ-ਸਹਰ ਸੇ
ਤਾਰੇ ਕਹਨੇ ਲਗੇ ਕਮਰ ਸੇ

ਨਜ਼ਾਰੇ ਰਹੇ ਵਹੀ ਫ਼ਲਕ ਪਰ
ਹਮ ਥਕ ਭੀ ਗਏ ਚਮਕ ਚਮਕ ਕਰ

ਕਾਮ ਅਪਨਾ ਹੈ ਸੁਬਹ-ਓ-ਸ਼ਾਮ ਚਲਨਾ
ਚਲਨਾ ਚਲਨਾ, ਮਦਾਮ ਚਲਨਾ

ਬੇਤਾਬ ਹੈ ਇਸ ਜਹਾਂ ਕੀ ਹਰ ਸ਼ੈਅ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਜਿਸੇ ਸੁਕੂੰ ਨਹੀਂ ਹੈ

ਰਹਤੇ ਹੈਂ ਸਿਤਮ ਕਸ਼ੇ ਸਫ਼ਰ ਸਬ
ਤਾਰੇ, ਇਨਸਾਂ, ਸ਼ਜਰ, ਹਜਰ ਸਬ

ਹੋਗਾ ਕਭੀ ਖ਼ਤਮ ਯੇ ਸਫ਼ਰ ਕਯਾ
ਮੰਜ਼ਿਲ ਕਭੀ ਆਏਗੀ ਨਜ਼ਰ ਕਯਾ

ਕਹਨੇ ਲਗਾ ਚਾਂਦ ਐ-ਹਮਨਸ਼ੀਨੋਂ
ਐ-ਮਜਰਾ-ਏ-ਸ਼ਬ ਕੇ ਖ਼ੋਸ਼ਾਚੀਨੋਂ

ਜੁੰਬਿਸ਼ ਸੇ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਯਹਾਂ ਕੀ
ਯੇ ਰਸਮ ਕਦੀਮ ਹੈ ਯਹਾਂ ਕੀ

ਹੈ ਦੌੜਤਾ ਅਸ਼ਹਬੇ ਜ਼ਮਾਨਾ
ਖਾ ਖਾ ਕੇ ਤਲਬ ਕਾ ਤਾਜ਼ਿਯਾਨਾ

ਇਸ ਰਹ ਮੇਂ ਮਕਾਮ ਬੇ-ਮਹਲ ਹੈ
ਪੋਸ਼ੀਦਾ ਕਰਾਰ ਮੇਂ ਅਜ਼ਲ ਹੈ

ਚਲਨੇ ਵਾਲੇ ਨਿਕਲ ਗਏ ਹੈਂ
ਜੋ ਠਹਰੇ ਜ਼ਰਾ ਕੁਚਲ ਗਏ ਹੈਂ

ਅੰਜਾਮ ਹੈ ਇਸ ਖ਼ਿਰਾਮ ਕਾ ਹੁਸਨ
ਆਗ਼ਾਜ਼ ਹੈ ਇਸ਼ਕ, ਇਨਤੇਹਾ ਹੁਸਨ

(ਕਦੀਮ=ਪੁਰਾਣੀ, ਅਸ਼ਹਬ=ਸਬਜ਼ਾ ਘੋੜਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਚਿੱਟੇ
ਵਾਲਾਂ ਵਿਚ ਕਾਲੇ ਵੱਧ ਹੋਣ)


13. ਚਮਨੇ-ਖ਼ਾਰ-ਖ਼ਾਰ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ

ਚਮਨੇ-ਖ਼ਾਰ-ਖ਼ਾਰ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ
ਖ਼ੂਨੇ-ਸਦ ਨੌਬਹਾਰ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ

ਜਾਨ ਲੇਤੀ ਹੈ ਜੁਸਤਜੂ ਇਸਕੀ
ਦੌਲਤੇ-ਜ਼ੇਰੇ-ਮਾਰ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਮ ਰਖ ਦੀਯਾ ਕਿਸਨੇ
ਮੌਤ ਕਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ

ਖ਼ੂਨ ਰੋਤਾ ਹੈ ਸ਼ੌਕ ਮੰਜ਼ਿਲ ਕਾ
ਰਹਜ਼ਨੇ-ਰਹਗੁਜ਼ਾਰ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ

(ਜੁਸਤਜੂ=ਚਾਹ, ਦੌਲਤੇ-ਜ਼ੇਰੇ-ਮਾਰ=ਦੱਬਿਆ ਧਨ ਜਿਸ
ਸੱਪ ਨੇ ਕੁੰਡਲੀ ਮਾਰੀ ਹੋਵੇ, ਰਹਜ਼ਨੇ-ਰਹਗੁਜ਼ਾਰ=ਰਾਹ
ਵਿੱਚ ਲੁੱਟਣ ਵਾਲੀ)


14. ਦਿਗਰਗੂੰ ਹੈ, ਜਹਾਂ, ਤਾਰੋਂ ਕੀ ਗਰਦਿਸ਼ ਤੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ

ਦਿਗਰਗੂੰ ਹੈ, ਜਹਾਂ, ਤਾਰੋਂ ਕੀ ਗਰਦਿਸ਼ ਤੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ
ਦਿਲ ਹਰ ਜ਼ੱਰਾ ਮੇਂ ਗ਼ੋਗ਼ਾਏ ਰਸਤਾਖ਼ੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ

ਮਤਾ-ਏ-ਦੀਂ-ਓ-ਦਾਨਿਸ਼ ਲੁਟ ਗਯੀ ਅੱਲ੍ਹਾ ਵਾਲੋਂ ਕੀ
ਯੇਹ ਕਿਸ ਅਦਾ ਕਾ ਗ਼ਮਜ਼ਦਾਏ ਖ਼ੂੰਰੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ

ਵਹੀ ਦੇਰੀਨਾ ਬੀਮਾਰੀ ਵਹੀ ਨ-ਮਹਕਾਮੀ ਦਿਲ ਕੀ
ਇਲਾਜ ਇਸ ਕਾ ਵਹੀ ਆਬ-ਏ-ਨਿਸ਼ਾਤ ਅੰਗ਼ੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ

ਹਰਮ ਕੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਸੋਜ਼-ਏ-ਆਰਜ਼ੂ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ
ਕਿ ਪਾਯੇਦਾਰੀ ਤੇਰੀ ਅਬ ਤਕ ਹਿਜਾਬ ਆਮੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ

ਨ ਉਠਾ ਫਿਰ ਕੋਈ ਰੂਮੀ ਅਜਮ ਕੇ ਲਾਲਾ-ਜ਼ਾਰੋਂ ਸੇ
ਵਹੀ ਆਬ-ਓ-ਗਿੱਲ ਇਰਾਨ, ਵਹੀ ਤਬਰੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ

ਨਹੀਂ ਹੈ ਨ-ਉਮੀਦ ਇਕਬਾਲ ਅਪਨੀ ਕਿਸ਼ਤ-ਏ-ਵੀਰਾਂ ਸੇ
ਜ਼ਰਾ ਨਮ ਹੋ ਤੋ ਯੇਹ ਮਿੱਟੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰਖ਼ੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ

ਫ਼ਕੀਰ-ਏ-ਰਾਹ ਕੋ ਬਖ਼ਸ਼ੇ ਗਏ ਅਸਰਾਰ-ਏ-ਸੁਲਤਾਨੀ
ਬਹਾ ਮੇਰੀ ਨਵਾ ਕੀ ਦੌਲਤ-ਏ-ਪਰਵੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ

(ਦਿਗਰਗੂੰ=ਤੇਜ਼ ਬਦਲਣ ਵਾਲਾ, ਨ-ਮਹਕਾਮੀ=ਕਮਜ਼ੋਰੀ, ਲਾਲਾ-ਜ਼ਾਰ=
ਬਾਗ਼, ਕਿਸ਼ਤ=ਖੇਤ, ਅਸਰਾਰ=ਭੇਦ)

15. ਦਿਗਰਗੂੰ ਜਹਾਂ ਉਨਕੇ ਜ਼ੋਰ-ਏ-ਅਮਲ ਸੇ

ਦਿਗਰਗੂੰ ਜਹਾਂ ਉਨਕੇ ਜ਼ੋਰ-ਏ-ਅਮਲ ਸੇ
ਬੜੇ ਮਾਰਕੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਕੌਮੋਂ ਨੇ ਮਾਰੇ

ਮੁੰਜਮ ਕੀ ਤਕਵੀਮ-ਏ-ਫ਼ਰਦਾ ਹੈ ਬਾਤਿਲ
ਗਿਰੇ ਆਸਮਾਂ ਸੇ ਪੁਰਾਨੇ ਸਿਤਾਰੇ

ਜ਼ਮੀਰ-ਏ-ਜਹਾਂ ਇਸ ਕਦਰ ਆਤਿਸ਼ੀਂ ਹੈ
ਕਿ ਦਰਿਯਾ ਕੀ ਮੌਜੋਂ ਸੇ ਟੂਟੇ ਕਿਨਾਰੇ

ਜ਼ਮੀਂ ਕੋ ਫ਼ਰਾਗ਼ਤ ਨਹੀਂ ਜ਼ਲਜ਼ਲੋਂ ਸੇ
ਨੁਮਾਯਾਂ ਹੈਂ ਫ਼ਿਤਰਤ ਕੇ ਬਾਰੀਕ ਇਸ਼ਾਰੇ

ਹਿਮਾਲਾ ਕੇ ਚਸ਼ਮੇਂ ਉਬਲਤੇ ਹੈਂ ਕਬ ਤਕ
ਖ਼ਿਜ਼ਰ ਸੋਚਤਾ ਹੈ ਵੂਲਰ ਕੇ ਕਿਨਾਰੇ

16. ਦਿਲ ਸੋਜ਼ ਸੇ ਖਾਲੀ ਹੈ, ਨਿਗਹ ਪਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ

ਦਿਲ ਸੋਜ਼ ਸੇ ਖਾਲੀ ਹੈ, ਨਿਗਹ ਪਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਫਿਰ ਇਸਮੇਂ ਅਜਬ ਕਯਾ ਕਿ ਤੂ ਬੇਬਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ

ਹੈ ਜ਼ੌਕ-ਏ-ਤਜੱਲੀ ਭੀ ਇਸੀ ਖ਼ਾਕ ਮੇਂ ਪਿਨਹਾਂ
ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ! ਤੂ ਨਿਰਾ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਅਦਰਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ

ਵੋਹ ਆਂਖ ਕਿ ਹੈ ਸੁਰਮਾ-ਏ-ਅਫ਼ਰੰਗ ਸੇ ਰੌਸ਼ਨ
ਪੁਰਕਾਰ-ਓ-ਸੁਖ਼ਨਸਾਜ਼ ਹੈ, ਨਮਨਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ

ਕਯਾ ਸੂਫ਼ੀ ਵ ਮੁੱਲਾ ਕੋ ਖ਼ਬਰ ਮੇਰੇ ਜੁਨੂੰ ਕੀ
ਉਨਕਾ ਸਰ-ਏ-ਦਾਮਨ ਭੀ ਅਭੀ ਚਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ

ਕਬ ਤਕ ਰਹੇ ਮਹਕੂਮੀ-ਏ-ਅੰਜੁਮ ਮੇਂ ਮੇਰੀ ਖ਼ਾਕ
ਯਾ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਯਾ ਗਰਦਿਸ਼-ਏ-ਅਫ਼ਲਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ

ਬਿਜਲੀ ਹੂੰ ਨਜ਼ਰ ਕੋਹ-ਏ-ਬਯਾਬਾਂ ਪੇ ਹੈ ਮੇਰੀ
ਮੇਰੇ ਲੀਯੇ ਸ਼ਾਯਾਂ-ਏ-ਖ਼ਸ਼-ਓ-ਖ਼ਸ਼ਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ

ਆਲਮ ਹੈ ਫ਼ਕਤ ਮੋਮਿਨ-ਏ-ਜਾਂਬਾਜ਼ ਕੀ ਮੀਰਾਸ
ਮੋਮਿਨ ਨਹੀਂ ਜੋ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਲੌਲਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ

(ਤਜੱਲੀ=ਚਾਨਣ, ਪਿਨਹਾਂ=ਲੁਕਿਆ ਹੋਇਆ, ਅਦਰਾਕ=ਬੁੱਧੀਮਾਨ,
ਅਫ਼ਰੰਗ=ਅੰਗਰੇਜ਼, ਅਫ਼ਲਾਕ=ਆਕਾਸ਼)


17. ਦੁੱਰਾਜ ਕੀ ਪਰਵਾਜ਼ ਮੇਂ ਹੈ ਸ਼ੌਕਤ-ਏ-ਸ਼ਾਹੀਂ

ਦੁੱਰਾਜ ਕੀ ਪਰਵਾਜ਼ ਮੇਂ ਹੈ ਸ਼ੌਕਤ-ਏ-ਸ਼ਾਹੀਂ
ਹੈਰਤ ਮੇਂ ਹੈ ਸੱਯਾਦ ਯੇਹ ਸ਼ਾਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਦੁੱਰਾਜ

ਹਰ ਕੌਮ ਕੇ ਅਫ਼ਕਾਰ ਮੇਂ ਪੈਦਾ ਹੈ ਤਲਾਤੁਮ
ਮਸ਼ਰਿਕ ਮੇਂ ਹੈ ਫ਼ਰਦਾਏ ਕਯਾਮਤ ਕੀ ਨਮੂਦ ਆਜ

ਫ਼ਿਕਰ ਕੇ ਤਕਾਜ਼ੋਂ ਸੇ ਹੂਆ ਹਸ਼ਰ ਪੇ ਮਜ਼ਬੂਰ
ਵੋਹ ਮੁਰਦਾ ਕਿ ਥਾ ਬਾਂਗ-ਏ-ਸਰਾਫ਼ੀਲ ਕਾ ਮੋਹਤਾਜ

18. ਏਜਾਜ਼ ਹੈ ਕਿਸੀ ਕਾ ਯਾ ਗਰਦਿਸ਼-ਏ-ਜ਼ਮਾਨਾ

ਏਜਾਜ਼ ਹੈ ਕਿਸੀ ਕਾ ਯਾ ਗਰਦਿਸ਼-ਏ-ਜ਼ਮਾਨਾ
ਟੂਟਾ ਹੈ ਏਸ਼ੀਆ ਮੇਂ ਸਹਰ-ਏ-ਫ਼ਰੰਗ਼ਯਾਨਾ

ਤਾਮੀਰੇ ਅਸ਼ੀਯਾਂ ਸੇ ਮੈਂਨੇ ਯੇਹ ਰਾਜ਼ ਪਾਯਾ
ਅਹਲ-ਏ-ਨਵਾ ਕੇ ਹਕ ਮੇਂ ਬਿਜਲੀ ਹੈ ਆਸ਼ੀਯਾਨਾ

ਯੇਹ ਬੰਦਗੀ ਖ਼ੁਦਾਈ ਵੋਹ ਬੰਦਗੀ ਗਦਾਈ
ਯਾ ਬੰਦਾ-ਏ-ਖ਼ੁਦਾ ਬਨ, ਯਾ ਬੰਦਾ-ਏ-ਜ਼ਮਾਨਾ

ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ਨ ਹੋ ਖ਼ੁਦੀ ਸੇ ਕਰ ਅਪਨੀ ਪਾਸਬਾਨੀ
ਸ਼ਾਯਦ ਕਿਸੀ ਹਰਮ ਕਾ ਤੂ ਭੀ ਹੈ ਆਸਤਾਨਾ

ਐ ਲਾਇੱਲਾਹਾ ਕੇ ਵਾਰਿਸ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੁਝ ਮੇਂ
ਗੁਫ਼ਤਾਰ-ਏ-ਦਿਲਬਰਾਨਾ ਕਿਰਦਾਰ-ਏ-ਕਾਹਿਰਾਨਾ

ਤੇਰੀ ਨਿਗਾਹ ਸੇ ਦਿਲ ਸੀਨੋਂ ਮੇਂ ਕਾਂਪਤੇ ਥੇ
ਖੋਯਾ ਗਯਾ ਹੈ ਤੇਰਾ ਜਜ਼ਬ-ਏ-ਕਲੰਦਰਾਨਾ

ਰਾਜ਼-ਏ-ਹਰਮ ਸੇ ਸ਼ਾਯਦ ਇਕਬਾਲ ਬਾ-ਖ਼ਬਰ ਹੈ
ਹੈਂ ਇਸ ਕੀ ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਕੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਮਿਹਰਮਾਨਾ

19. ਏਕ ਆਰਜ਼ੂ

ਦੁਨੀਯਾ ਕੀ ਮਹਫ਼ਿਲੋਂ ਸੇ ਉਕਤਾ ਗਯਾ ਹੂੰ ਯਾ ਰਬ
ਕਯਾ ਲੁਤਫ਼ ਅੰਜੁਮਨ ਕਾ ਜਬ ਦਿਲ ਹੀ ਬੁਝ ਗਯਾ ਹੋ

ਸੋਰਿਸ਼ ਸੇ ਭਾਗਤਾ ਹੂੰ ਦਿਲ ਢੂੰਢਤਾ ਹੈ ਮੇਰਾ
ਐਸਾ ਸੁਕੂਤ ਜਿਸ ਪਰ ਤਕਦੀਰ ਭੀ ਫ਼ਿਦਾ ਹੋ

ਮਰਤਾ ਹੂੰ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਪਰ ਯੇ ਆਰਜ਼ੂ ਹੈ ਮੇਰੀ
ਦਾਮਨ ਮੇਂ ਕੋਹ ਕੇ ਏਕ ਛੋਟਾ-ਸਾ ਝੌਂਪੜਾ ਹੋ

ਆਜ਼ਾਦ ਫ਼ਿਕਰ ਸੇ ਹੂੰ ਉਜ਼ਲਤ ਮੇਂ ਦਿਨ ਗੁਜ਼ਾਰੂੰ
ਦੁਨੀਯਾ ਕੇ ਗ਼ਮ ਕਾ ਦਿਲ ਸੇ ਕਾਂਟਾ ਨਿਕਲ ਗਯਾ ਹੋ

ਲੱਜ਼ਤ ਸਰੋਦ ਕੀ ਹੋ ਚਿੜੀਓਂ ਕੇ ਚਹਚਹੋਂ ਮੇਂ
ਚਸ਼ਮੋਂ ਕੀ ਸ਼ੋਰਿਸ਼ੋਂ ਮੇਂ ਬਾਜਾ-ਸਾ ਬਜ ਰਹਾ ਹੋ

ਗੁਲ ਕੀ ਕਲੀ ਚਟਕ ਕਰ ਪੈਗ਼ਾਮ ਦੇ ਕਿਸੀ ਕਾ
ਸਾਗ਼ਰ ਜ਼ਰਾ-ਸਾ ਗੋਯਾ ਮੁਝ ਕੋ ਜਹਾਂਨੁਮਾ ਹੋ

ਹੋ ਹਾਥ ਕਾ ਸਰਹਾਨਾ ਸਬਜ਼ੇ ਕਾ ਹੋ ਬਿਛੌਨਾ
ਸ਼ਰਮਾਏ ਜਿਸ ਸੇ ਜਲਵਤ ਖਿਲਵਤ ਮੇਂ ਵੋ ਅਦਾ ਹੋ

ਮਾਨੂਸ ਇਸ ਕਦਰ ਹੋ ਸੂਰਤ ਸੇ ਮੇਰੀ ਬੁਲਬੁਲ
ਨੰਨ੍ਹੇ-ਸੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਉਸਕੇ ਖਟਕਾ ਨ ਕੁਛ ਮੇਰਾ ਹੋ

ਸਫ਼ ਬਾਂਧੇ ਦੋਨੋਂ ਜਾਨਿਬ ਬੂਟੇ ਹਰੇ ਹਰੇ ਹੋਂ
ਨਦੀ ਕਾ ਸਾਫ਼ ਪਾਨੀ ਤਸਵੀਰ ਲੇ ਰਹਾ ਹੋ

ਹੋ ਦਿਲਫ਼ਰੇਬ ਐਸਾ ਕੋਹਸਾਰ ਕਾ ਨਜ਼ਾਰਾ
ਪਾਨੀ ਭੀ ਮੌਜ ਬਨ ਕਰ ਉਠ ਉਠ ਕੇ ਦੇਖਤਾ ਹੋ

ਆਗੋਸ਼ ਮੇਂ ਜ਼ਮੀਂ ਕੀ ਸੋਯਾ ਹੁਆ ਹੋ ਸਬਜ਼ਾ
ਫਿਰ ਫਿਰ ਕੇ ਝਾੜੀਓਂ ਮੇਂ ਪਾਨੀ ਚਮਕ ਰਹਾ ਹੋ

ਪਾਨੀ ਕੋ ਛੂ ਰਹੀ ਹੋ ਝੁਕ ਝੁਕ ਕੇ ਗੁਲ ਕੀ ਟਹਨੀ
ਜੈਸੇ ਹਸੀਨ ਕੋਈ ਆਈਨਾ ਦੇਖਤਾ ਹੋ

ਮੇਂਹਦੀ ਲਗਾਏ ਸੂਰਜ ਜਬ ਸ਼ਾਮ ਕੀ ਦੁਲਹਨ ਕੋ
ਸੁਰਖ਼ੀ ਲੀਏ ਸੁਨਹਿਰੀ ਹਰ ਫੂਲ ਕੀ ਕਬਾ ਹੋ

ਰਾਤੋਂ ਕੋ ਚਲਨੇ ਵਾਲੇ ਰਹ ਜਾਏਂ ਥਕ ਕੇ ਜਿਸ ਦਮ
ਉਮੀਦ ਉਨਕੀ ਮੇਰਾ ਟੂਟਾ ਹੁਆ ਦੀਯਾ ਹੋ

ਬਿਜਲੀ ਚਮਕ ਕੇ ਉਨਕੋ ਕੁਟੀਯਾ ਮੇਰੀ ਦਿਖਾ ਦੇ
ਜਬ ਆਸਮਾਂ ਸੇ ਹਰ ਸੂ ਬਾਦਲ ਘਿਰਾ ਹੁਆ ਹੋ
ਪਿਛਲੇ ਪਹਰ ਕੀ ਕੋਯਲ ਵੋ ਸੁਬਹ ਕੀ ਮੋਅਜ਼ਿਨ
ਮੈਂ ਉਸਕਾ ਹਮਨਵਾ ਹੂੰ ਵੋਹ ਮੇਰੀ ਹਮਨਵਾ ਹੋ

ਕਾਨੋਂ ਪੇ ਹੋ ਨ ਮੇਰੇ ਦੈਰੋ-ਹਰਮ ਕਾ ਅਹਿਸਾਂ
ਰੌਜ਼ਨ ਹੀ ਝੌਂਪੜੀ ਕਾ ਮੁਝ ਕੋ ਸਹਰਨੁਮਾ ਹੋ

ਫੂਲੋਂ ਕੋ ਆਏ ਜਿਸ ਦਮ ਸ਼ਬਨਮ ਵੁਜ਼ੂ ਕਰਾਨੇ
ਰੋਨਾ ਮੇਰਾ ਵੁਜ਼ੂ ਹੋ ਨਾਲਾ ਮੇਰੀ ਦੁਆ ਹੋ

ਇਸ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਮੇਂ ਜਾਏਂ ਇਤਨੇ ਬੁਲੰਦ ਨਾਲੇ
ਤਾਰੋਂ ਕੇ ਕਾਫ਼ਿਲੇ ਕੋ ਮੇਰੀ ਸਦਾਦਰਾ ਹੋ

ਹਰ ਦਰਦਮੰਦ ਦਿਲ ਕੋ ਰੋਨਾ ਮੇਰਾ ਰੁਲਾ ਦੇ
ਬੇਹੋਸ਼ ਜੋ ਪੜੇ ਹੈਂ ਸ਼ਾਯਦ ਉਨਹੇਂ ਜਗਾ ਦੇ

(ਅੰਜੁਮਨ=ਸਭਾ, ਸੋਰਿਸ਼=ਸ਼ੋਰ ਸ਼ਰਾਬਾ, ਉਜ਼ਲਤ=ਬੇਫ਼ਿਕਰੀ,
ਸਰੋਦ=ਗੀਤ, ਜਹਾਂਨੁਮਾ=ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਖਾਈ
ਦੇਵੇ,ਜਲਵਤ=ਸਾਰੇ,ਖਿਲਵਤ=ਇਕੱਲ,ਕਬਾ=ਚਾਦਰ,ਮੋਅਜ਼ਿਨ=
ਬਾਂਗ ਦੇਣ ਵਾਲਾ, ਹਮਨਵਾ=ਸਾਥੀ, ਰੌਜ਼ਨ=ਸੁਰਾਖ਼, ਸਹਰਨੁਮਾ=
ਸਵੇਰ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦੇਣ ਵਾਲਾ, ਨਾਲਾ=ਫਰਿਆਦ, ਸਦਾਦਰਾ=
ਆਵਾਜ਼ ਪੁਚਾਣ ਵਾਲਾ)


20. ਏਕ ਦਾਨਿਸ਼ੇ ਨੂਰਾਨੀ, ਏਕ ਦਾਨਿਸ਼ੇ ਬੁਰਹਾਨੀ

ਏਕ ਦਾਨਿਸ਼ੇ ਨੂਰਾਨੀ, ਏਕ ਦਾਨਿਸ਼ੇ ਬੁਰਹਾਨੀ
ਹੈ ਦਾਨਿਸ਼ੇ ਬੁਰਹਾਨੀ ਹੈਰਤ ਕੀ ਫ਼ਰਾਵਾਨੀ

ਇਸ ਪੈਕਰ-ਏ-ਖ਼ਾਕੀ ਮੇਂ ਏਕ ਸ਼ੈਯ ਹੈ, ਸੋ ਵੋ ਤੇਰੀ
ਮੇਰੇ ਲੀਯੇ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ਇਸ ਸ਼ੈਯ ਕੀ ਨਿਗਹਬਾਨੀ

ਅਬ ਕਯਾ ਜੋ ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ ਮੇਰੀ ਪਹੁੰਚੀ ਹੈ ਸਿਤਾਰੋਂ ਤਕ
ਤੂਨੇ ਹੀ ਸਿਖਾਈ ਥੀ ਮੁਝ ਕੋ ਯੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਖ਼ਵਾਨੀ

ਹੋ ਨਕਸ਼ ਅਗਰ ਬਾਤਿਲ ਤਕਰਾਰ ਸੇ ਕਯਾ ਹਾਸਿਲ
ਕਯਾ ਤੁਝ ਕੋ ਖ਼ੁਸ਼ ਆਤੀ ਹੈ ਆਦਮ ਕੀ ਯੇ ਅਰਜ਼ਾਨੀ ?

ਮੁਝ ਕੋ ਤੋ ਸਿਖਾ ਦੀ ਹੈ ਅਫ਼ਰੰਗ ਨੇ ਜ਼ਨਦੀਕੀ
ਇਸ ਦੌਰ ਕੇ ਮੁੱਲਾਂ ਹੈਂ ਕਯੋਂ ਨੰਗ-ਏ-ਮੁਸਲਮਾਨੀ !

ਤਕਦੀਰ ਸ਼ਿਕਨ ਕੁੱਵਤ ਬਾਕੀ ਹੈ ਅਭੀ ਇਸਮੇਂ
ਨਾਦਾਂ ਜਿਸੇ ਕਹਤੇ ਹੈ ਤਕਦੀਰ ਕਾ ਜ਼ਿੰਦਾਨੀ

ਤੇਰੇ ਭੀ ਸਨਮ ਖ਼ਾਨੇ, ਮੇਰੇ ਭੀ ਸਨਮ ਖ਼ਾਨੇ
ਦੋਨੋਂ ਕੀ ਸਨਮ ਖ਼ਾਕੀ, ਦੋਨੋਂ ਕੀ ਸਨਮ ਫ਼ਾਨੀ

(ਦਾਨਿਸ਼=ਗਿਆਨ, ਬੁਰਹਾਨ=ਪਰਮਾਣ, ਫ਼ਰਾਵਾਨੀ=ਅਧਿਕਤਾ,
ਪੈਕਰ-ਏ-ਖ਼ਾਕੀ=ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਰੀਰ, ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ=ਆਹ, ਜ਼ਨਦੀਕੀ=ਬੇਦੀਨੀ,
ਜ਼ਿੰਦਾਨੀ=ਕੈਦੀ)


21. ਏਕ ਨੌਜਵਾਨ ਕੇ ਨਾਮ

ਤੇਰੇ ਸੋਫ਼ੇ ਹੈਂ ਅਫ਼ਰੰਗੀ ਤੇਰੇ ਕਾਲੀਂ ਹੈਂ ਈਰਾਨੀ
ਲਹੂ ਮੁਝ ਕੋ ਰੁਲਾਤੀ ਹੈ ਜਵਾਨੋਂ ਕੀ ਤਨ ਆਸਾਨੀ

ਇਮਾਰਤ ਕਯਾ ਸ਼ੁਕੋਹ-ਏ-ਖੁਸਰਵੀ ਭੀ ਹੋ ਤੋ ਕਯਾ ਹਾਸਿਲ
ਨ ਜ਼ੋਰ-ਏ-ਹੈਦਰੀ ਤੁਝ ਮੇਂ ਨ ਇਸਤਗ਼ਨਾ-ਏ-ਸਲਮਾਨੀ

ਨ ਢੂੰਡ ਇਸ ਚੀਜ਼ ਕੋ ਤਹਜ਼ੀਬ-ਏ-ਹਾਜ਼ਿਰ ਕੀ ਤਜੱਲੀ ਮੇਂ
ਕਿ ਪਾਯਾ ਮੈਂਨੇ ਇਸਤਗ਼ਨਾ ਮੇਂ ਮੇਰਾਜ-ਏ-ਮੁਸਲਮਾਨੀ

ਉਕਾਬੀ ਰੂਹ ਜਬ ਬੇਦਾਰ ਹੋਤੀ ਹੈ ਜਵਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਨਜ਼ਰ ਆਤੀ ਹੈ ਉਨਕੋ ਅਪਨੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਆਸਮਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਨ ਹੋ ਨਾਉਮੀਦ, ਨਾਉਮੀਦੀ ਜ਼ਵਾਲ-ਏ-ਇਲਮ-ਓ-ਇਰਫ਼ਾਂ ਹੈ
ਉਮੀਦ-ਏ-ਮਰਦ-ਏ-ਮੋਮਿਨ ਹੈ ਖ਼ੁਦਾ ਕੇ ਰਾਜ਼ਦਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਨਹੀਂ ਤੇਰਾ ਨਸ਼ੇਮਨ ਕਸਰ-ਏ-ਸੁਲਤਾਨੀ ਕੇ ਗੁੰਬਦ ਪਰ
ਤੂ ਸ਼ਾਹੀਂ ਹੈ ਬਸੇਰਾ ਕਰ ਪਹਾੜੋਂ ਕੀ ਚਟਾਨੋਂ ਮੇਂ

(ਅਫ਼ਰੰਗੀ=ਯੁਰਪੀ, ਸ਼ੁਕੋਹ=ਪ੍ਰਤਾਪ, ਤਜੱਲੀ=ਜਿਓਤੀ)


22. ਫ਼ਰਿਸ਼ਤੇ ਆਦਮ ਕੋ ਜੰਨਤ ਸੇ ਰੁਖ਼ਸਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ

ਅਤਾ ਹੂਈ ਹੈ ਤੁਝੇ ਰੋਜ਼-ਓ-ਸ਼ਬ ਕੀ ਬੇਤਾਬੀ
ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਤੂ ਖ਼ਾਕੀ ਹੈ ਯਾਕਿ ਸੀਮਾਬੀ

ਸੁਨਾ ਹੈ ਖ਼ਾਕ ਸੇ ਤੇਰੀ ਨੁਮੂਦ ਹੈ ਲੇਕਿਨ
ਤੇਰੀ ਸਿਰਿਸ਼ਤ ਮੇਂ ਹੈ ਕੋਕਬੀ-ਓ-ਮਹਿਤਾਬੀ

ਜਮਾਲ ਅਪਨਾ ਅਗਰ ਖ਼ਾਬ ਮੇਂ ਭੀ ਤੂ ਦੇਖੇ
ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਹੋਸ਼ ਸੇ ਖ਼ੁਸ਼ਤਰ ਤੇਰੀ ਸ਼ਕਰ ਖ਼ਵਾਬੀ

ਗਿਰਾਂ ਬਹਾ ਹੈ ਤੇਰਾ ਗਿਰਯਾ-ਏ-ਸਹਰ ਗਾਹੀ
ਉਸੀ ਸੇ ਹੈ ਤੇਰੇ ਨਖ਼ਲੇ-ਕੁਹਨ ਕੀ ਸ਼ਾਦਾਬੀ

ਤੇਰੀ ਨਵਾ ਸੇ ਹੈ ਬੇ ਪਰਦਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਾ ਜ਼ਮੀਰ
ਕਿ ਤੇਰੇ ਸਾਜ਼ ਕੀ ਫ਼ਿਤਰਤ ਨੇ ਕੀ ਹੈ ਮਿਜ਼ਰਾਬੀ

(ਸੀਮਾਬੀ=ਪਾਰੇ ਤੋਂ ਬਣਿਆਂ, ਸਿਰਿਸ਼ਤ=ਸੁਭਾਅ)


23. ਫ਼ਰਮਾਨ-ਏ-ਖ਼ੁਦਾ (ਫ਼ਰਿਸ਼ਤੋਂ ਸੇ)

ਉਠੋ ਮੇਰੀ ਦੁਨੀਯਾਂ ਕੇ ਗ਼ਰੀਬੋਂ ਕੋ ਜਗਾ ਦੋ
ਕਾਖ਼ੇ ਉਮਰਾ ਕੇ ਦਰੋ ਦੀਵਾਰ ਹਿਲਾ ਦੋ

ਗਰਮਾਓ ਗੁਲਾਮੋਂ ਕਾ ਲਹੂ ਸੋਜ਼ੇ ਯਕੀਂ ਸੇ
ਕੰਜਸ਼ਕ ਫ਼ਰੋ ਮਾਯਾ ਕੋ ਸ਼ਾਹੀਂ ਸੇ ਲੜਾ ਦੋ

ਸੁਲਤਾਨੀ-ਏ-ਜੁਮਹੂਰ ਕਾ ਅਤਾ ਹੈ ਜ਼ਮਾਨਾ
ਜੋ ਨਕਸ਼ੇ ਕੋਹਨ ਤੁਮ ਕੋ ਨਜ਼ਰ ਆਏ ਮਿਟਾ ਦੋ

ਜਿਸ ਖੇਤ ਸੇ ਦਹਕਾਂ ਕੋ ਮਯੱਸਰ ਨ ਹੋ ਰੋਜ਼ੀ
ਉਸ ਖੇਤ ਕੇ ਹਰ ਖ਼ੋਸ਼ਾ-ਏ-ਗੰਦੁਮ ਕੋ ਜਲਾ ਦੋ

ਕਯੂੰ ਖ਼ਾਲਿਕੋ ਮਖ਼ਲੂਕ ਮੇਂ ਹਾਯਲ ਰਹੇਂ ਪਰਦੇ
ਪੀਰਾਨੇ ਕਲੀਸਾ ਕੋ ਕਲੀਸਾ ਸੇ ਉਠਾ ਦੋ

ਮੈਂ ਨਾਖੁਸ਼ੋ ਬੇਜ਼ਾਰ ਹੂੰ ਮਰਮਰ ਕੀ ਸਿਲੋਂ ਸੇ
ਮੇਰੇ ਲੀਏ ਮਿੱਟੀ ਕਾ ਹਰਮ ਔਰ ਬਨਾ ਦੋ

24. ਗਰਮ-ਏ-ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ ਹੈ ਜਰਸ, ਉਠ ਕੇ ਗਯਾ ਕਾਫ਼ਲਾ

ਗਰਮ-ਏ-ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ ਹੈ ਜਰਸ, ਉਠ ਕੇ ਗਯਾ ਕਾਫ਼ਲਾ
ਵਾਯੇ ਵੋਹ ਰਹਰੂ ਕਿ ਹੈ ਮੁੰਤਜ਼ਿਰ-ਏ-ਰਾਹਲਾ

ਤੇਰੀ ਤਬੀਯਤ ਹੈ ਔਰ, ਤੇਰਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਹੈ ਔਰ
ਤੇਰੇ ਮੁਆਫ਼ਿਕ ਨਹੀਂ ਖਾਨਕਾਹੀ ਸਿਲਸਿਲਾ

ਦਿਲ ਹੋ ਗ਼ੁਲਾਮ-ਏ-ਖਿਰਦ, ਯਾ ਕਿ ਇਮਾਮ-ਏ-ਖਿਰਦ
ਸਾਲਿਕ-ਏ-ਰਾਹ, ਹੋਸ਼ਿਯਾਰ ! ਸਖ਼ਤ ਹੈ ਯੇਹ ਮਰਹਲਾ

ਉਸ ਕੀ ਖ਼ੁਦੀ ਹੈ ਅਭੀ ਸ਼ਾਮ-ਓ-ਸਹਰ ਮੇਂ ਅਸੀਰ
ਗਰਦਿਸ਼-ਏ-ਦੌਰਾਂ ਕਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕੀ ਜ਼ੁਬਾਂ ਪਰ ਗਿਲਾ

ਤੇਰੇ ਨਫ਼ਸ ਸੇ ਹੁਈ ਆਤਿਸ਼-ਏ-ਗੁਲ ਤੇਜ਼ ਤਰ
ਮੁਰਗ-ਏ-ਚਮਨ ! ਹੈ ਯਹੀ ਤੇਰੀ ਨਵਾ ਕਾ ਸਿਲਾ

25. ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ ਜਬ ਮਹਕੂਮ ਕੌਮੋਂ ਕਾ ਲਹੂ

ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ ਜਬ ਮਹਕੂਮ ਕੌਮੋਂ ਕਾ ਲਹੂ
ਥਰਥਰਾਤਾ ਹੈ ਜਹਾਨ-ਏ-ਚਾਰ ਸੂ-ਏ-ਰੰਗ–ਓ-ਬੂ

ਪਾਕ ਹੋਤਾ ਹੈ ਜ਼ਨ-ਓ-ਤਖ਼ਮੀਨ ਸੇ ਇਨਸਾਂ ਕਾ ਜ਼ਮੀਰ
ਕਰਤਾ ਹੈ ਹਰ ਰਾਹ ਕੋ ਰੌਸ਼ਨ ਚਿਰਾਗ਼-ਏ-ਆਰਜ਼ੂ

ਵੋਹ ਪੁਰਾਨੇ ਚਾਕ ਜਿਨ ਕੋ ਅਕਲ ਸੀ ਸਕਤੀ ਨਹੀਂ
ਇਸ਼ਕ ਸੀਤਾ ਹੈ ਉਨਹੇਂ ਬੇ-ਸੋਜ਼ਨ-ਓ-ਤਾਰ-ਏ-ਰਫ਼ੂ

26. ਗੇਸੂ-ਏ-ਤਾਬਦਾਰ ਕੋ ਔਰ ਭੀ ਤਾਬਦਾਰ ਕਰ

ਗੇਸੂ-ਏ-ਤਾਬਦਾਰ ਕੋ ਔਰ ਭੀ ਤਾਬਦਾਰ ਕਰ
ਹੋਸ਼-ਓ-ਖ਼ਿਰਦ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰ, ਕਲਬ-ਓ-ਨਜ਼ਰ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰ

ਇਸ਼ਕ ਭੀ ਹੋ ਹਿਜਾਬ ਮੇਂ, ਹੁਸਨ ਭੀ ਹੋ ਹਿਜਾਬ ਮੇਂ
ਯਾ ਤੋ ਖ਼ੁਦ ਆਸ਼ਕਾਰ ਹੋ ਯਾ ਮੁਝੇ ਆਸ਼ਕਾਰ ਕਰ

ਤੂ ਹੈ ਮੁਹੀਤ-ਏ-ਬੇਕਰਾਂ, ਮੈਂ ਹੂੰ ਜ਼ਰਾ ਸੀ ਆਬਜੂ
ਯਾ ਮੁਝੇ ਹਮਕਿਨਾਰ ਕਰ, ਯਾ ਮੁਝੇ ਬੇਕਿਨਾਰ ਕਰ

ਮੈਂ ਹੂੰ ਸਦਫ਼ ਤੋ ਤੇਰੇ ਹਾਥ ਮੇਰੇ ਗੁਹਰ ਕੀ ਆਬਰੂ
ਮੈਂ ਹੂੰ ਖ਼ਜ਼ਫ਼ ਤੋ ਤੂ ਮੁਝੇ ਗੌਹਰ-ਏ-ਸ਼ਾਹਸਵਾਰ ਕਰ

ਬਾਗ਼-ਏ-ਬਹਿਸ਼ਤ ਸੇ ਮੁਝੇ ਹੁਕਮ-ਏ-ਸਫ਼ਰ ਦੀਯਾ ਥਾ ਕਯੂੰ
ਕਾਰ-ਏ-ਜਹਾਂ ਦਰਾਜ਼ ਹੈ ਅਬ ਮੇਰਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ

ਰੋਜ਼-ਏ-ਹਿਸਾਬ ਜਬ ਮੇਰਾ ਪੇਸ਼ ਹੋ ਦਫ਼ਤਰ-ਏ-ਅਮਲ
ਆਪ ਭੀ ਸ਼ਰਮਸ਼ਾਰ ਹੋ, ਮੁਝ ਕੋ ਭੀ ਸ਼ਰਮਸ਼ਾਰ ਕਰ

(ਸਦਫ਼=ਸਿੱਪੀ, ਗੁਹਰ=ਮੋਤੀ, ਖ਼ਜ਼ਫ਼=ਠੀਕਰਾ)


27. ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਕਯਾ ਹੈ ਜ਼ੌਕ-ਏ-ਹੁਸਨ-ਓ-ਜ਼ੇਬਾਈ ਸੇ ਮਹਰੂਮੀ

ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਕਯਾ ਹੈ ਜ਼ੌਕ-ਏ-ਹੁਸਨ-ਓ-ਜ਼ੇਬਾਈ ਸੇ ਮਹਰੂਮੀ
ਜਿਸੇ ਜ਼ੇਬਾ ਕਹੇਂ ਆਜ਼ਾਦ ਬੰਦੇ ਹੈ ਵਹੀ ਜ਼ੇਬਾ

ਭਰੋਸਾ ਕਰ ਨਹੀਂ ਸਕਤੇ ਗ਼ੁਲਾਮੋਂ ਕੀ ਬਸੀਰਤ ਪਰ
ਕਿ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਫ਼ਕਤ ਮਰਦਾਨ-ਏ-ਹੁਰ ਕੀ ਆਂਖ ਹੈ ਬੀਨਾ

ਵਹੀ ਹੈ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਇਮਰੋਜ਼ ਜਿਸਨੇ ਅਪਨੀ ਹਿੰਮਤ ਸੇ
ਜ਼ਮਾਨੇ ਕੇ ਸਮੰਦਰ ਸੇ ਨਿਕਾਲਾ ਗੌਹਰ-ਏ-ਫ਼ਰਦਾ

ਫ਼ਰੰਗੀ ਸ਼ੀਸ਼ਾਗਰ ਕੇ ਫ਼ਨ ਸੇ ਪੱਥਰ ਹੋ ਗਯੇ ਪਾਨੀ
ਮੇਰੀ ਅਕਸੀਰ ਨੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਕੋ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਸਖ਼ਤੀ-ਏ-ਖਾਰਾ

ਰਹੇ ਹੈਂ ਔਰ ਹੈਂ ਫ਼ਿਰਔਨ ਮੇਰੀ ਘਾਤ ਮੇਂ ਅਬ ਤਕ
ਮਗਰ ਕਯਾ ਗ਼ਮ ਕਿ ਮੇਰੀ ਆਸਤੀਂ ਮੇਂ ਹੈ ਯਦ-ਏ-ਬੈਜ਼ਾ

ਵੋਹ ਚਿੰਗਾਰੀ ਖ਼ਸ-ਓ-ਖਸ਼ਾਕ ਸੇ ਕਿਸ ਤਰਹ ਦਬ ਜਾਯੇ
ਜਿਸੇ ਹਕ ਨੇ ਕੀਯਾ ਹੋ ਨੇਸਤਾਂ ਕੇ ਵਾਸਤੇ ਪੈਦਾ

ਮੁਹੱਬਤ ਖਾਵੇਸ਼ਤਾਂ ਬੀਨੀ, ਮੁਹੱਬਤ ਖਾਵੇਸ਼ਤਾਂ ਦਾਰੀ
ਮੁਹੱਬਤ ਅਸਤਾਨ-ਏ-ਕੈਸਰ-ਓ-ਕਸਰਾ ਸੇ ਬੇਪਰਵਾਹ

ਅਜਬ ਕਯਾ ਗਰ ਮਹ-ਓ-ਪਰਵੀਂ ਮੇਰੇ ਨਖਚੀਰ ਹੋ ਜਾਏਂ
'ਕਿ ਬਰ ਫ਼ਤਰਾਕ-ਏ-ਸਾਹਿਬ ਦੌਲਤੇ ਬਿਸਤਮ ਸਰ-ਏ-ਖੁਦ ਰਾ'

ਵੋਹ ਦਾਨਾ-ਏ-ਸੁਬੁਲ, ਖ਼ਤਮ-ਉਰ ਰਸੂਲ, ਮੌਲਾ-ਏ-ਕੁਲ ਜਿਸ ਨੇ
ਗ਼ੁਬਾਰ-ਏ ਰਾਹ ਕੋ ਬਖ਼ਸ਼ਾ ਫ਼ਰੋਗ-ਏ-ਵਾਦੀ-ਏ-ਸੀਨਾ

ਨਿਗਾਹ-ਏ-ਇਸ਼ਕ-ਓ-ਮਸਤੀ ਮੇਂ ਵਹੀ ਅੱਵਲ ਵਹੀ ਆਖ਼ਿਰ
ਵਹੀ ਕੁਰਆਨ, ਵਹੀ ਫ਼ੁਰਕਾਂ ਵਹੀ ਯਾਸੀਨ, ਵਹੀ ਤਾਹਾ

ਸਾਨਾਯੀ ਕੇ ਆਦਾਬ ਸੇ ਮੈਂਨੇ ਗਾਵਾਸੀ ਨ ਕੀ ਵਰਨਾ
ਅਭੀ ਇਸ ਬਹਰ ਮੇਂ ਬਾਕੀ ਹੈਂ ਲਾਖੋਂ ਲੁਲੂਆਏ ਲਾਲਾ

(ਜ਼ੇਬਾਈ=ਉਚਿਤ, ਬਸੀਰਤ=ਨਜ਼ਰ, ਮਰਦਾਨ-ਏ-ਹੁਰ=ਆਜ਼ਾਦ ਲੋਕ,
ਇਮਰੋਜ਼=ਅੱਜ, ਫ਼ਰਦਾ=ਆਉਣ ਵਾਲਾ, ਨੇਸਤਾਂ=ਜੰਗਲ)


28. ਗੁਲਾਮੀ ਮੇਂ ਕਾਮ ਆਤੀ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰੇਂ ਨ ਤਦਬੀਰੇਂ

ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਮੇਂ ਕਾਮ ਆਤੀ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰੇਂ ਨ ਤਦਬੀਰੇਂ
ਜੋ ਹੋ ਜ਼ੌਕ-ਏ-ਯਕੀਂ ਪੈਦਾ ਤੋ ਕਟ ਜਾਤੀ ਹੈਂ ਜੰਜ਼ੀਰੇਂ

ਕੋਈ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਕਰ ਸਕਤਾ ਹੈ ਉਸ ਕੇ ਜ਼ੋਰੇ ਬਾਜ਼ੂ ਕਾ
ਨਿਗਾਹ ਮਰਦ-ਏ-ਮੋਮਿਨ ਸੇ ਬਦਲ ਜਾਤੀ ਹੈਂ ਤਕਦੀਰੇਂ

ਵਿਲਾਯਤ, ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ, ਇਲਮ, ਅਸ਼ਯਾ ਕੀ ਜਹਾਂਗੀਰੀ
ਯਹ ਸਬ ਕਯਾ ਹੈਂ ਫ਼ਕਤ ਇਕ ਨੁਕਤਾ-ਏ-ਇਮਾਂ ਕੀ ਤਫ਼ਸੀਰੇਂ

ਬਰਾਹੀਮੀ ਨਜ਼ਰ ਪੈਦਾ ਮਗਰ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸੇ ਹੋਤੀ ਹੈ
ਹਵਸ ਛੁਪ ਛੁਪ ਕੇ ਸੀਨੇ ਮੇਂ ਬਨਾ ਲੇਤੀ ਹੈ ਤਸਵੀਰੇਂ

ਤਮੀਜ਼ ਬੰਦ-ਓ-ਆਕਾ, ਫ਼ਸਾਦ ਆਦਮੀਯਤ ਹੈ
ਹਜ਼ਰ ਏ ਚੀਰਾ-ਏ-ਦਾਸਤਾਂ ਸਖ਼ਤ ਹੈਂ ਫ਼ਿਤਰਤ ਕੀ ਤਾਜ਼ੀਰੇਂ

ਹਕੀਕਤ ਏਕ ਹੈ ਹਰ ਸ਼ੈ ਕੀ ਖ਼ਾਕੀ ਹੋ ਕੇ ਨੂਰੀ ਹੋ
ਲਹੂ ਖੁਰਸ਼ੀਦ ਕਾ ਟਪਕੇ, ਅਗਰ ਜ਼ੱਰੇ ਕਾ ਦਿਲ ਚੀਰੇਂ

ਯਕੀਂ ਮੁਹਕਮ, ਅਮਲ ਪੈਹਮ, ਮੋਹੱਬਤ ਫ਼ਾਤਹੇ ਆਲਮ
ਜਿਹਾਦ-ਏ-ਜ਼ਿੰਦਗਾਨੀ ਮੇਂ ਯਹ ਮਰਦੋਂ ਕੀ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰੇਂ

(ਸ਼ਮਸ਼ੀਰੇਂ=ਤਲਵਾਰਾਂ, ਤਫ਼ਸੀਰੇਂ=ਟੀਕੇ, ਬਰਾਹੀਮੀ=ਰੱਬ ਵਰਗੀ,
ਹਜ਼ਰ=ਬਚਾਓ, ਖੁਰਸ਼ੀਦ=ਸੂਰਜ, ਮੁਹਕਮ=ਪੱਕਾ)


29. ਗੁਲਜ਼ਾਰੇ-ਹਸਤੋ-ਬੂਦ ਨ ਬੇਗਾਨਾਵਾਰ ਦੇਖ

ਗੁਲਜ਼ਾਰੇ-ਹਸਤੋ-ਬੂਦ ਨ ਬੇਗਾਨਾਵਾਰ ਦੇਖ
ਹੈ ਦੇਖਨੇ ਕੀ ਚੀਜ਼ ਇਸੇ ਬਾਰ ਬਾਰ ਦੇਖ

ਆਯਾ ਹੈ ਤੂ ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਮਿਸਾਲੇ-ਸ਼ਰਾਰ, ਦੇਖ
ਦਮ ਦੇ ਨ ਜਾਏ ਹਸਤੀ-ਏ-ਨਾਪਾਏਦਾਰ, ਦੇਖ

ਮਾਨਾ ਕਿ ਤੇਰੀ ਦੀਦ ਕੇ ਕਾਬਿਲ ਨਹੀਂ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਤੂ ਮੇਰਾ ਸ਼ੌਕ ਦੇਖ, ਮੇਰਾ ਇੰਤਿਜ਼ਾਰ ਦੇਖ

ਖੋਲੀ ਹੈਂ ਜ਼ੌਕੇ-ਦੀਦ ਨੇ ਆਂਖੇਂ ਤੇਰੀ ਅਗਰ
ਹਰ ਰਹ ਗੁਜ਼ਰ ਮੇਂ ਨਕਸ਼ੇ-ਕਫ਼ੇ-ਪਾਏ-ਯਾਰ ਦੇਖ

(ਗੁਲਜ਼ਾਰੇ-ਹਸਤੋ-ਬੂਦ ਨ ਬੇਗਾਨਾ ਵਾਰ ਦੇਖ=ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਬਗੀਚੇ ਨੂੰ
ਗ਼ੈਰਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾ ਵੇਖ, ਮਿਸਾਲੇ-ਸ਼ਰਾਰ=ਚਿੰਗਾਰੀ ਦੇ ਵਾਂਗ, ਦੀਦ=
ਵੇਖਣਾ)


30. ਹਮਦਰਦੀ-ਵਿਲੀਅਮ ਕੂਪਰ

ਟਹਨੀ ਪੇ ਕਿਸੀ ਸ਼ਜਰ ਕੀ ਤਨਹਾ
ਬੁਲਬੁਲ ਥਾ ਕੋਈ ਉਦਾਸ ਬੈਠਾ

ਕਹਤਾ ਥਾ ਕਿ ਰਾਤ ਸਰ ਪੇ ਆਯੀ
ਉੜਨੇ ਚੁਗਨੇ ਮੇਂ ਦਿਨ ਗੁਜ਼ਰਾ

ਪਹੁੰਚੂੰ ਕਿਸ ਤਰਹ ਆਸ਼ੀਯਾਂ ਤਕ
ਹਰ ਚੀਜ਼ ਪੇ ਛਾ ਗਯਾ ਅੰਧੇਰਾ

ਸੁਨ ਕਰ ਬੁਲਬੁਲ ਕੀ ਆਹ-ਓ-ਜ਼ਾਰੀ
ਜੁਗਨੂ ਕੋਈ ਪਾਸ ਹੀ ਸੇ ਬੋਲਾ

ਹਾਜ਼ਿਰ ਹੂੰ ਮਦਦ ਕੋ ਜਾਂ-ਓ-ਦਿਲ ਸੇ
ਕੀੜਾ ਹੂੰ ਅਗਰਚੇ ਮੈਂ ਜ਼ਰਾ ਸਾ

ਕਯਾ ਗ਼ਮ ਹੈ ਜੋ ਰਾਤ ਹੈ ਅੰਧੇਰੀ
ਮੈਂ ਰਾਹ ਮੇਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਰੂੰਗਾ

ਅੱਲ੍ਹਾ ਨੇ ਦੀ ਹੈ ਮੁਝ ਕੋ ਮਿਸ਼ਾਲ
ਚਮਕਾ ਕੇ ਮੁਝੇ ਦੀਯਾ ਬਨਾਯਾ

ਹੈਂ ਲੋਗ ਵੋਹੀ ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਅੱਛੇ
ਆਤੇ ਹੈਂ ਜੋ ਕਾਮ ਦੂਸਰੋਂ ਕੇ

31. ਹਮ ਮਸ਼ਰਿਕ ਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨੋਂ ਕਾ ਦਿਲ ਮਗ਼ਰਿਬ ਮੇਂ ਜਾ ਅਟਕਾ ਹੈ

ਹਮ ਮਸ਼ਰਿਕ ਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨੋਂ ਕਾ ਦਿਲ ਮਗ਼ਰਿਬ ਮੇਂ ਜਾ ਅਟਕਾ ਹੈ
ਵਹਾਂ ਕੁੰਤਰ ਸਬ ਬਿਲੌਰੀ ਹੈਂ, ਯਹਾਂ ਏਕ ਪੁਰਾਨਾ ਮਟਕਾ ਹੈ

ਇਸ ਦੌਰ ਮੇਂ ਸਬ ਮਿਟ ਜਾਯੇਂਗੇ, ਹਾਂ ਬਾਕੀ ਵੋ ਰਹ ਜਾਯੇਗਾ
ਜੋ ਕਾਯਮ ਅਪਨੀ ਰਾਹ ਪੇ ਹੈ, ਔਰ ਪੱਕਾ ਅਪਨੀ ਹਟ ਕਾ ਹੈ

ਐ ਸ਼ੈਖ਼-ਓ-ਬ੍ਰ੍ਰਹਮਨ ਸੁਨਤੇ ਹੋ ਕਯਾ ਅਹਲ-ਏ-ਬਸੀਰਤ ਕਹਤੇ ਹੈਂ
ਗਰਦੋਂ ਨੇ ਕਿਤਨੀ ਬੁਲੰਦੀ ਸੇ ਉਨ ਕੌਮੋਂ ਕੋ ਦੇ ਪਟਕਾ ਹੈ

(ਕੁੰਤਰ=ਸ਼ੀਸ਼ਾ, ਹਟ=ਉਦੇਸ਼)


32. ਹਕੀਕਤ-ਏ-ਹੁਸਨ

ਖ਼ੁਦਾ ਸੇ ਹੁਸਨ ਨੇ ਇਕ ਰੋਜ਼ ਯੇ ਸਵਾਲ ਕੀਯਾ
ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਕਯੂੰ ਨ ਮੁਝੇ ਤੂਨੇ ਲਾ-ਜ਼ਵਾਲ ਕੀਯਾ

ਮਿਲਾ ਜਵਾਬ ਕਿ ਤਸਵੀਰਖ਼ਾਨਾ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ
ਸ਼ਬ-ਏ-ਦਰਾਜ਼ ਅਦਮ ਕਾ ਫ਼ਸਾਨਾ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ

ਹੁਈ ਹੈ ਰੰਗੇ-ਤਗ਼ੱਯੁਰ ਸੇ ਜਬ ਨੁਮੂਦ ਇਸਕੀ
ਵਹੀ ਹਸੀਨ ਹੈ ਹਕੀਕਤ ਜ਼ਵਾਲ ਹੈ ਜਿਸਕੀ

ਕਹੀਂ ਕਰੀਬ ਥਾ, ਯੇ ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਕਮਰ ਨੇ ਸੁਨੀ
ਫ਼ਲਕ ਪੇ ਆਮ ਹੁਈ, ਅਖ਼ਤਰ-ਏ-ਸਹਰ ਨੇ ਸੁਨੀ

ਸਹਰ ਨੇ ਤਾਰੇ ਸੇ ਸੁਨਕਰ ਸੁਨਾਈ ਸ਼ਬਨਮ ਕੋ
ਫ਼ਲਕ ਕੀ ਬਾਤ ਬਤਾ ਦੀ ਜ਼ਮੀਂ ਕੇ ਮਹਰਮ ਕੋ

ਭਰ ਆਯੇ ਫੂਲ ਕੇ ਆਂਸੂ ਪਯਾਮੇ-ਸ਼ਬਨਮ ਸੇ
ਕਲੀ ਕਾ ਨੰਨ੍ਹਾ ਸਾ ਦਿਲ ਖ਼ੂਨ ਹੋ ਗਯਾ ਗ਼ਮ ਸੇ

ਚਮਨ ਸੇ ਰੋਤਾ ਹੁਆ ਮੌਸਮੇ-ਬਹਾਰ ਗਯਾ
ਸ਼ਬਾਬ ਸੈਰ ਕੋ ਆਯਾ ਥਾ ਸੋਗ਼ਵਾਰ ਗਯਾ

(ਤਗ਼ੱਯੁਰ=ਤਬਦੀਲੀ, ਨੁਮੂਦ=ਪਰਗਟ, ਹੋਂਦ)


33. ਹਰ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਮਹਵ-ਏ-ਖ਼ੁਦ ਨੁਮਾਈ

ਹਰ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਮਹਵ-ਏ-ਖ਼ੁਦ ਨੁਮਾਈ
ਹਰ ਜ਼ੱਰਾ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਕਿਬਰਿਯਾਈ

ਬੇ-ਜ਼ੌਕ-ਏ-ਨਮੂਦ ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਮੌਤ
ਤਾਮੀਰ-ਏ-ਖ਼ੁਦੀ ਮੈਂ ਹੈ ਖੁਦਾਈ

ਰਾਯੀ ਜ਼ੋਰ-ਏ-ਖ਼ੁਦੀ ਸੇ ਪਰਬਤ
ਪਰਬਤ ਜ਼ੁਆਫ਼-ਏ-ਖ਼ੁਦੀ ਸੇ ਰਾਯੀ

ਤਾਰੇ ਆਵਾਰਾ-ਓ-ਕਮ ਮੇਜ਼
ਤਕਦੀਰ-ਏ-ਵੁਜ਼ੂਦ ਹੈ ਜੁਦਾਈ

ਯੇਹ ਪਿਛਲੇ ਪਹਰ ਕਾ ਜ਼ਰਦਰੂ ਚੇਹਰਾ
ਬੇ ਰਾਜ਼-ਓ-ਨਿਆਜ਼-ਏ-ਆਸ਼ਨਾਈ

ਤੇਰੀ ਕੰਦੀਲ ਹੈ ਤੇਰਾ ਦਿਲ
ਤੂ ਆਪ ਹੈ ਅਪਨੀ ਰੌਸ਼ਨਾਈ

ਏਕ ਤੂ ਹੈ ਕਿ ਹਕ ਹੈ ਇਸ ਜਹਾਂ ਮੇਂ
ਬਾਕੀ ਹੈ ਨਮੂਦ-ਏ-ਸੀਮੀਯਾਈ

ਹੈਂ ਔਕਦਾਹ ਕੁਸ਼ਾ ਯੇਹ ਖ਼ਾਰ-ਏ-ਸਹਰਾ
ਕਮ ਕਰ ਗਿਲਾ-ਏ-ਬਰਹਨਾ ਪਾਯੀ

34. ਹਰ ਸ਼ੈਯ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ, ਹਰ ਚੀਜ਼ ਰਾਹੀ

ਹਰ ਸ਼ੈਯ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ, ਹਰ ਚੀਜ਼ ਰਾਹੀ
ਕਯਾ ਚਾਂਦ ਤਾਰੇ, ਕਯਾ ਮੁਰਗ-ਓ-ਮਾਹੀ

ਤੂ ਮਰਦ-ਏ-ਮੈਦਾਂ, ਤੂ ਮੀਰ-ਏ-ਲਸ਼ਕਰ
ਨੂਰੀ ਹੁਜ਼ੂਰੀ ਤੇਰੇ ਸਿਪਾਹੀ

ਕੁਛ ਕਦਰ ਅਪਨੀ ਤੂਨੇ ਨ ਜਾਨੀ
ਯੇ ਬੇਸਵਾਦੀ ਯੇ ਕਮ ਨਿਗਾਈ

ਦੁਨੀਯਾ-ਏ-ਦੂੰ ਕੀ ਕਬ ਤਕ ਗ਼ੁਲਾਮੀ
ਯੇ ਰਾਹਬੀ ਕਾਰ ਯਾ ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ

ਪੀਰ-ਏ-ਹਰਮ ਕੋ ਦੇਖਾ ਹੈ ਮੈਂਨੇ
ਕਿਰਦਾਰ ਬੇ-ਸੋਜ਼, ਗੁਫ਼ਤਾਰ ਵਾਹੀ

35. ਹਜ਼ਾਰ ਖ਼ੌਫ਼ ਹੋਂ ਲੇਕਿਨ ਜ਼ੁਬਾਂ ਹੋ ਦਿਲ ਕੀ ਰਫ਼ੀਕ

ਹਜ਼ਾਰ ਖ਼ੌਫ਼ ਹੋਂ ਲੇਕਿਨ ਜ਼ੁਬਾਂ ਹੋ ਦਿਲ ਕੀ ਰਫ਼ੀਕ
ਯਹੀ ਰਹਾ ਹੈ ਅਜ਼ਲ ਸੇ ਕਲੰਦਰੋਂ ਕਾ ਤਰੀਕ

ਹੁਜੂਮ ਕਯੋਂ ਹੈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਰਾਬ ਖ਼ਾਨੇ ਮੇਂ
ਫ਼ਕਤ ਯੇ ਬਾਤ ਕਿ ਪੀਰ-ਏ-ਮੁਗ਼ਾਂ ਹੈ ਮਰਦ-ਏ-ਖ਼ਲੀਕ

ਇਲਾਜ-ਏ-ਜ਼ੁਆਫ਼-ਏ-ਯਕੀਂ ਇਨ ਸੇ ਹੋ ਨਹੀਂ ਸਕਤਾ
ਗਰੀਬ ਅਗਰਚੇ ਹੈਂ ਰਾਜ਼ੀ ਕਿ ਨੁਕਤਾ ਹਾਅਏ ਦਕੀਕ

ਮੁਰੀਦ-ਏ-ਸਾਦਾ ਤੋ ਰੋ ਰੋ ਕੇ ਹੋ ਗਯਾ ਤਾਯਬ
ਖ਼ੁਦਾ ਕਰੇ ਕਿ ਸ਼ੇਖ਼ ਕੋ ਭੀ ਮਿਲੇ ਯੇਹ ਤੌਫ਼ੀਕ

ਉਸੀ ਤਲਿਸਮ-ਏ-ਕੁਹਨ ਮੇਂ ਅਸੀਰ ਹੈ ਆਦਮ
ਬਗ਼ਲ ਮੇਂ ਉਸ ਕੀ ਹੈਂ ਅਬ ਤਕ ਬੁਤਾਂ-ਏ-ਅਹਦ-ਏ-ਅਤੀਕ

ਮੇਰੇ ਲੀਯੇ ਤੋ ਹੈ ਇਕਰਾਰ-ਏ-ਬਿਲ-ਲਿਸਾਂ ਭੀ ਬਹੁਤ
ਹਜ਼ਾਰ ਸ਼ੁਕਰ ਕਿ ਮੁੱਲ੍ਹਾ ਹੈਂ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਤਸਦੀਕ

ਅਗਰ ਹੋ ਇਸ਼ਕ ਤੋ ਹੈ ਕੁਫ਼ਰ ਭੀ ਮੁਸਲਮਾਨੀ
ਨ ਹੋ ਤੋ ਮਰਦ-ਏ-ਮੁਸਲਮਾਂ ਭੀ ਕਾਫ਼ਿਰ-ਓ-ਜ਼ਨਦੀਕ

(ਰਫ਼ੀਕ=ਦੋਸਤ, ਜ਼ੁਆਫ਼=ਕੱਚਾ, ਤਲਿਸਮ-ਏ-ਕੁਹਨ=ਪੁਰਾਣਾ ਜਾਦੂ,
ਅਸੀਰ=ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ, ਬਿਲ-ਲਿਸਾਂ=ਜ਼ੁਬਾਨੀ, ਜ਼ਨਦੀਕ=ਬੇਦੀਨ)


36. ਇਨਸਾਨ

ਮੰਜ਼ਰ ਚਮਨਿਸਤਾਂ ਕੇ ਜ਼ੇਬਾ ਹੋਂ ਕਿ ਨਾਜ਼ੇਬਾ
ਮਹਰੂਮ-ਏ-ਅਮਲ ਨਰਗਿਸ, ਮਜ਼ਬੂਰੇ-ਤਮਾਸ਼ਾ ਹੈ

ਰਫ਼ਤਾਰ ਕੀ ਲੱਜ਼ਤ ਕਾ ਅਹਸਾਸ ਨਹੀਂ ਇਸ ਕੋ
ਫ਼ਿਤਰਤ ਹੀ ਸਨੋਬਰ ਕੀ ਮਹਰੂਮੇ-ਤਮੰਨਾ ਹੈ

ਤਸਲੀਮ ਕੀ ਖ਼ੂਗਰ ਹੈ ਜੋ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ
ਇਨਸਾਨ ਕੀ ਹਰ ਕੁੱਵਤ ਸਰਗਰਮੇ-ਤਕਾਜ਼ਾ ਹੈ

ਇਸ ਜ਼ੱਰੇ ਕੋ ਰਹਤੀ ਹੈ ਵੁਸਅਤ ਕੀ ਹਵਸ ਹਰ ਦਮ
ਯੇ ਜ਼ੱਰਾ ਨਹੀਂ ਸ਼ਾਯਦ ਸਿਮਟਾ ਹੁਆ ਸਹਰਾ ਹੈ

ਚਾਹੇ ਤੋ ਬਦਲ ਡਾਲੇ ਹੈਅਤ ਚਮਨਿਸਤਾਂ ਕੀ
ਯੇ ਹਸਤੀ-ਏ-ਦਾਨਾ ਹੈ, ਬੀਨਾ ਹੈ, ਤਵਾਨਾ ਹੈ

(ਵੁਸਅਤ=ਵਿਸਤਾਰ)


37. ਇਨਸਾਨ-ਕੁਦਰਤ ਕਾ ਅਜੀਬ ਯੇਹ ਸਿਤਮ ਹੈ

ਇਨਸਾਨ ਕੋ ਰਾਜ਼ ਜੁ ਬਨਾਯਾ
ਰਾਜ਼ ਉਸ ਕੀ ਨਿਗਾਹ ਸੇ ਛੁਪਾਯਾ
ਬੇਤਾਬ ਹੈ ਜ਼ੌਕ ਆਗਹੀ ਕਾ
ਖੁਲਤਾ ਨਹੀਂ ਭੇਦ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਾ

ਹੈਰਤ-ਏ-ਆਗ਼ਾਜ਼-ਓ-ਇੰਤੇਹਾ ਹੈ
ਆਈਨੇ ਕੇ ਘਰ ਮੇਂ ਔਰ ਕਯਾ ਹੈ

ਹੈ ਗ਼ਰਮ ਖ਼ੁਰਾਮ-ਏ-ਮੌਜ-ਏ-ਦਰੀਯਾ
ਦਰੀਯਾ ਸੂਏ ਬਹਰ ਜਾਦਾ-ਏ-ਪੈਮਾਂ

ਬਾਦਲ ਕੋ ਹਵਾ ਉੜਾ ਰਹੀ ਹੈ
ਸ਼ਾਨੋਂ ਪੇ ਉਠਾਏ ਲਾ ਰਹੀ ਹੈ

ਤਾਰੇ ਮਸਤ-ਏ-ਸ਼ਰਾਬ-ਏ-ਤਕਦੀਰ
ਜ਼ਿੰਦਾਨ-ਏ-ਫ਼ਲਕ ਮੇਂ ਪਾ-ਬ-ਜ਼ੰਜੀਰ

ਖੁਰਸ਼ੀਦ ਵੋਹ ਆਬਿਦ-ਏ-ਸਹਰ ਖੇਜ਼
ਲਾਨੇ ਵਾਲਾ ਪਯਾਮ-ਏ-ਬਰਖ਼ੇਜ਼

ਮਗ਼ਰਿਬ ਕੀ ਪਹਾੜੀਓਂ ਮੇਂ ਛੁਪ ਕਰ
ਪੀਤਾ ਹੈ ਮਯ ਸ਼ਫ਼ਕ ਕਾ ਸਾਗਰ

ਲੱਜ਼ਤ ਗੀਰ-ਏ-ਵਜੂਦ ਹਰ ਸ਼ੈਅ
ਸਰ ਮਸਤ-ਏ-ਮਯ ਨੁਮੂਦ ਹਰ ਸ਼ੈਅ

ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਗ਼ਮਗੁਸਾਰ-ਏ-ਇਨਸਾਂ
ਕਯਾ ਤਲਖ਼ ਹੈ ਰੋਜ਼ਗਾਰ-ਏ-ਇਨਸਾਂ

38. ਇਕਬਾਲ ਯਹਾਂ ਨਾਮ ਨ ਲੇ ਇਲਮੇ ਖੁਦੀ ਕਾ

ਇਕਬਾਲ ਯਹਾਂ ਨਾਮ ਨ ਲੇ ਇਲਮੇ ਖੁਦੀ ਕਾ
ਮੌਜੂੰ ਨਹੀ ਮਕਤਬ ਕੇ ਲੀਏ ਐਸੇ ਮਕਾਲਾਤ

ਬੇਹਤਰ ਹੈ ਕਿ ਬੇਚਾਰੇ ਮਮੂਲੋਂ ਕੀ ਨਜ਼ਰ ਸੇ
ਪੋਸ਼ੀਦਾ ਰਹੇਂ ਬਾਜ਼ ਕੇ ਅਹਵਾਲੋ ਮਕਾਮਾਤ

ਆਜ਼ਾਦ ਕੀ ਏਕ ਆਨ ਹੈ ਮਹਕੂਮ ਕਾ ਏਕ ਸਾਲ
ਕਿਸ ਦਰਜਾ ਗਿਰਾਂ ਸੈਰ ਹੈਂ ਮਹਕੂਮ ਕੇ ਅਵਕਾਤ

ਆਜ਼ਾਦ ਕਾ ਹਰ ਲਹਜ਼ਾ ਪਯਾਮੇ ਅਬਦਿਯਤ
ਮਹਕੂਮ ਕਾ ਹਰ ਲਹਜ਼ਾ ਨਈ ਮਰਗੇਮੁਫ਼ਾਜ਼ਾਤ

ਆਜ਼ਾਦ ਕਾ ਅੰਦੇਸ਼ਾ ਹਕੀਕਤ ਸੇ ਮੁਨੱਵਰ
ਮਹਕੂਮ ਕਾ ਅੰਦੇਸ਼ਾ ਗਿਰਫ਼ਤਾਰੇ ਖ਼ੁਰਾਫ਼ਾਤ

ਮਹਕੂਮ ਕੋ ਪੀਰੋਂ ਕੀ ਕਰਾਮਾਤ ਕਾ ਸੌਦਾ
ਹੈ ਬੰਦਾ-ਏ-ਆਜ਼ਾਦ ਖ਼ੁਦ ਏਕ ਜ਼ਿੰਦਾ ਕਰਾਮਾਤ

ਮਹਕੂਮ ਕੇ ਹਕ ਮੇਂ ਹੈ ਯਹੀ ਤਰਬੀਯਤ ਅੱਛੀ
ਮੌਸੀਕੀ ਵਹ ਸੂਰਤ ਗਰੀ ਵਹ ਇਲਮੇਨਬਾਤਾਤ

(ਮਕਾਲਾਤ=ਲੇਖ, ਮਹਕੂਮ=ਗ਼ੁਲਾਮ, ਗਿਰਾਂ=ਬਹੁਮੁੱਲੇ, ਅਬਦਿਯਤ=ਅਨੰਤਕਾਲ,
ਮਰਗੇਮੁਫ਼ਾਜ਼ਾਤ=ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ, ਇਲਮੇਨਬਾਤਾਤ=ਵਨਸਪਤੀ ਵਿਦਿਆ)


39. ਜਬ ਇਸ਼ਕ ਸਿਖਾਤਾ ਹੈ ਆਦਾਬ-ਏ-ਖ਼ੁਦ ਆਗਾਹੀ

ਜਬ ਇਸ਼ਕ ਸਿਖਾਤਾ ਹੈ ਆਦਾਬ-ਏ-ਖ਼ੁਦ ਆਗਾਹੀ
ਖੁਲਤੇ ਹੈਂ ਗ਼ੁਲਾਮੋਂ ਪਰ ਅਸਰਾਰ-ਏ-ਸ਼ਹਨਸ਼ਾਹੀ

ਅੱਤਾਰ ਹੋ, ਰੂਮੀ ਹੋ, ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ, ਗ਼ਜ਼ਾਲੀ ਹੋ
ਕੁਛ ਹਾਥ ਨਹੀਂ ਆਤਾ ਬੇ ਆਹ-ਏ-ਸਹਰਗਾਹੀ

ਨਾਉਮੀਦ ਨ ਹੋ ਇਨਸੇ ਐ ਰਹਬਰ-ਏ-ਫ਼ਰਜ਼ਾਨਾ
ਕਮਕੋਸ਼ ਤੋ ਹੈਂ ਲੇਕਿਨ ਬੇ ਜ਼ੌਕ ਨਹੀਂ ਰਾਹੀ

ਐ ਤਾਇਰ-ਏ-ਲਾਹੂਤੀ ਉਸ ਰਿਜ਼ਕ ਸੇ ਮੌਤ ਅੱਛੀ
ਜਿਸ ਰਿਜ਼ਕ ਸੇ ਆਤੀ ਹੋ ਪਰਵਾਜ਼ ਮੇਂ ਕੋਤਾਹੀ

ਦਾਰਾ-ਓ-ਸਿਕੰਦਰ ਸੇ ਵੋਹ ਮਰਦ-ਏ-ਫ਼ਕੀਰ ਔਲਾ
ਹੋ ਜਿਸਕੀ ਫ਼ਕੀਰੀ ਮੇਂ ਬੂ-ਏ-ਅਸਦੁੱਲਾਹੀ

ਆਈਨ-ਏ-ਜਵਾਂਮਰਦਾਂ ਹਕਗੋਯੀ-ਓ-ਬੇਬਾਕੀ
ਅੱਲ੍ਹਾ ਕੇ ਸ਼ੇਰੋਂ ਕੋ ਆਤੀ ਨਹੀਂ ਰੂਬਾਹੀ

(ਖ਼ੁਦ ਆਗਾਹੀ=ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ, ਫ਼ਰਜ਼ਾਨਾ=ਹੁਸ਼ਿਆਰ,
ਰੂਬਾਹੀ=ਕਾਇਰਤਾ)


40. ਜਾਵੇਦ ਇਕਬਾਲ ਕੇ ਨਾਮ

ਦਯਾਰ-ਏ-ਇਸ਼ਕ ਮੇਂ ਅਪਨਾ ਮੁਕਾਮ ਪੈਦਾ ਕਰ
ਨਯਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਨਯੇ ਸੁਬਹ-ਓ-ਸ਼ਾਮ ਪੈਦਾ ਕਰ

ਖ਼ੁਦਾ ਅਗਰ ਦਿਲੇ-ਫ਼ਿਤਰਤ-ਸ਼ਨਾਸ ਦੇ ਤੁਝ ਕੋ
ਸੁਕੂਤੇ-ਲਾਲ-ਓ-ਗੁਲ ਸੇ ਕਲਾਮ ਪੈਦਾ ਕਰ

ਉਠਾ ਨ ਸ਼ੀਸ਼ਾ-ਗਰਾਨੇ-ਫ਼ਿਰੰਗ ਕੇ ਅਹਿਸਾਂ
ਸਿਫ਼ਾਲੇ-ਹਿੰਦ ਸੇ ਮੀਨਾ-ਓ-ਜਾਮ ਪੈਦਾ ਕਰ

ਮੈਂ ਸ਼ਾਖ਼ੇ-ਤਾਕ ਹੂੰ ਮੇਰੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਹੈ ਮੇਰਾ ਸਮਰ
ਮੇਰੇ ਸਮਰ ਸੇ ਮਯ-ਏ-ਲਾਲਾਫ਼ਾਮ ਪੈਦਾ ਕਰ

ਮੇਰਾ ਤਰੀਕ ਅਮੀਰੀ ਨਹੀਂ ਫ਼ਕੀਰੀ ਹੈ
ਖ਼ੁਦੀ ਨ ਬੇਚ, ਗ਼ਰੀਬੀ ਮੇਂ ਨਾਮ ਪੈਦਾ ਕਰ

(ਫ਼ਿਤਰਤ-ਸ਼ਨਾਸ=ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਪਛਾਨਣ ਵਾਲਾ, ਸੁਕੂਤੇ-ਲਾਲ-ਓ-ਗੁਲ=
ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਚੁੱਪ,ਸਿਫ਼ਾਲੇ=ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਭਾਂਡਾ, ਸ਼ਾਖ਼ੇ-ਤਾਕ=ਅੰਗੂਰ ਦੀ ਟਾਹਣੀ,
ਸਮਰ=ਫਲ, ਮਯ-ਏ-ਲਾਲਾਫ਼ਾਮ=ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੀ ਸ਼ਰਾਬ, ਤਰੀਕ=ਤਰੀਕਾ)


41. ਜਵਾਨੋਂ ਕੋ ਮੇਰੀ ਆਹ-ਏ-ਸਹਰ ਦੇ

ਜਵਾਨੋਂ ਕੋ ਮੇਰੀ ਆਹ-ਏ-ਸਹਰ ਦੇ
ਫਿਰ ਇਨ ਸ਼ਾਹੀਂ ਬੱਚੋਂ ਕੋ ਬਾਲ-ਓ-ਪਰ ਦੇ
ਖ਼ੁਦਾਯਾ ਆਰਜ਼ੂ ਮੇਰੀ ਯਹੀ ਹੈ
ਮੇਰਾ ਨੂਰ-ਏ-ਬਸੀਰਤ ਆਮ ਕਰ ਦੇ

42. ਜਜ਼ਬਾ-ਏ-ਦਰੂੰ

ਯੇਹ ਕਾਯਨਾਤ ਛੁਪਾਤੀ ਨਹੀਂ ਜ਼ਮੀਰ ਅਪਨਾ
ਕਿ ਜ਼ੱਰੇ-ਜ਼ੱਰੇ ਮੇਂ ਹੈ ਜ਼ੋਕ ਆਸ਼ਕਾਰਾਈ

ਕੁਛ ਔਰ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਤਾ ਹੈ ਕਾਰੋਬਾਰ ਜਹਾਂ
ਨਿਗਾਹ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਹੋ ਅਗਰ ਸ਼ਰੀਕੇ ਬੀਨਾਈ

ਇਸੀ ਨਿਗਾਹ ਸੇ ਮਹਕੂਮ ਕੌਮ ਕੇ ਫ਼ਰਜ਼ੰਦ
ਹੂਏ ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਸਜ਼ਾਵਾਰ ਕਾਰ-ਏ-ਫ਼ਰਮਾਈ

ਇਸੀ ਨਿਗਾਹ ਮੇਂ ਹੈ ਕਾਹਰੀ ਵਹ ਜਬਾਰੀ
ਇਸੀ ਨਿਗਾਹ ਮੇਂ ਹੈ ਦਿਲਬਰੀ ਵਹ ਰਾਨਾਈ

ਇਸੀ ਨਿਗਾਹ ਸੇ ਹਰ ਜ਼ੱਰੇ ਕੋ ਜੁਨੂੰ ਮੇਰਾ
ਸਿਖਾ ਰਹਾ ਹੈ ਰਹ-ਓ-ਰਸਮ ਦਸਤ-ਏ-ਪੈਮਾਈ

ਨਿਗਾਹ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਮਯੱਸਰ ਅਗਰ ਨਹੀਂ ਤੁਝ ਕੋ
ਤੇਰਾ ਵਜ਼ੂਦ ਹੈ ਕਲਬ-ਓ- ਨਜ਼ਰ ਕੀ ਰੁਸਵਾਈ

(ਜਜ਼ਬਾ-ਏ-ਦਰੂੰ=ਦਿਲ ਦੀ ਭਾਵਨਾ, ਕਾਹਰੀ=ਕਹਿਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ)


43. ਜਿਨਹੇਂ ਮੈਂ ਢੂੰਢਤਾ ਥਾ ਆਸਮਾਨੋਂ ਮੇਂ ਜ਼ਮੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਜਿਨਹੇਂ ਮੈਂ ਢੂੰਢਤਾ ਥਾ ਆਸਮਾਨੋਂ ਮੇਂ ਜ਼ਮੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਵੋ ਨਿਕਲੇ ਮੇਰੇ ਜ਼ੁਲਮਤ-ਖ਼ਾਨੇ-ਦਿਲ ਕੇ ਮਕੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਹਕੀਕਤ ਅਪਨੀ ਆਂਖੋਂ ਪਰ ਨੁਮਾਯਾਂ ਜਬ ਹੂਈ ਅਪਨੀ
ਮਕਾਂ ਨਿਕਲਾ ਹਮਾਰੇ ਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਦਿਲ ਕੇ ਮਕੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਅਗਰ ਕੁਛ ਆਸ਼ਨਾ ਹੋਤਾ ਮਜ਼ਾਕੇ-ਜੁੱਬਾਸਾਈ ਸੇ
ਤੋ ਸੰਗੇ-ਆਸਤਾਨੇ-ਕਾਬਾ ਜਾ ਮਿਲਤਾ ਜਬੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਕਭੀ ਅਪਨਾ ਭੀ ਨਜ਼ਾਰਾ ਕੀਯਾ ਹੈ ਤੂਨੇ ਐ ਮਜਨੂੰ ?
ਕਿ ਲੈਲਾ ਕੀ ਤਰਹ ਤੂ ਖੁਦ ਭੀ ਹੈ ਮਹਮਿਲ-ਨਸ਼ੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਮਹੀਨੇ ਵਸਲ ਕੇ ਘੜੀਯੋਂ ਕੀ ਸੂਰਤ ਉੜਤੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ
ਮਗਰ ਘੜੀਯਾਂ ਜੁਦਾਈ ਕੀ ਗੁਜ਼ਰਤੀ ਹੈਂ ਮਹੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਮੁਝੇ ਰੋਕੇਗਾ ਤੂ ਐ ਨਾਖ਼ੁਦਾ ਕਯਾ ਗ਼ਰਕ ਹੋਨੇ ਸੇ ?
ਕਿ ਜਿਨਕੋ ਡੂਬਨਾ ਹੈ ਡੂਬ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਸਫ਼ੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਛੁਪਾਯਾ ਹੁਸਨ ਕੋ ਅਪਨੇ ਕਲੀਮ-ਅੱਲਾਹ ਸੇ ਜਿਸ ਨੇ
ਵੁਹੀ ਨਾਜ਼-ਆਫ਼ਰੀਂ ਹੈ ਜਲਵਾਪੈਰਾ ਨਾਜ਼ਨੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਜਲਾ ਸਕਤੀ ਹੈ ਸ਼ਮਾ-ਏ-ਕੁਸ਼ਤਾ ਕੋ ਮੌਜ-ਏ-ਨਫ਼ਸ ਉਨਕੀ
ਇਲਾਹੀ ! ਕਯਾ ਛੁਪਾ ਹੋਤਾ ਹੈ ਅਹਲੇ-ਦਿਲ ਕੇ ਸੀਨੋਂ ਮੇਂ ?

ਤਮੰਨਾ ਦਰਦ-ਏ-ਦਿਲ ਕੀ ਹੋ ਤੋ ਕਰ ਖ਼ਿਦਮਤ ਫ਼ਕੀਰੋਂ ਕੀ
ਨਹੀਂ ਮਿਲਤਾ ਯੇ ਗੌਹਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹੋਂ ਕੇ ਖ਼ਜ਼ੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਨ ਪੂਛ ਇਨ ਖ਼ਿਰਕਾਪੋਸ਼ੋਂ ਕੀ ਇਰਾਦਤ ਹੋ ਤੋ ਦੇਖ ਇਨਕੋ
ਯਦੇ-ਬੈਜ਼ਾ ਲੀਏ ਬੈਠੇ ਹੈਂ ਅਪਨੀ ਆਸਤੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਤਰਸਤੀ ਹੈ ਨਿਗਾਹੇ-ਨਾਰਸਾ ਜਿਸ ਕੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਕੋ
ਵੁਹ ਰੌਨਕ ਅੰਜੁਮਨ ਕੀ ਹੈ ਇਨ੍ਹੀਂ ਖ਼ਲਵਤ-ਗ਼ਜ਼ੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਕਿਸੀ ਐਸੇ ਸ਼ਰਰ ਸੇ ਫੂੰਕ ਅਪਨੇ ਖ਼ਿਰਮਨੇ-ਦਿਲ ਕੋ
ਕਿ ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦੇ-ਕਯਾਮਤ ਭੀ ਹੋ ਤੇਰੇ ਖੋਸ਼ਾਚੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਮੁਹੱਬਤ ਕੇ ਲੀਯੇ ਦਿਲ ਢੂੰਢ ਕੋਈ ਟੂਟਨੇ ਵਾਲਾ
ਯੇ ਵੁਹ ਮੈ ਹੈ ਜਿਸੇ ਰਖਤੇ ਹੈਂ ਨਾਜ਼ੁਕ ਆਬਗੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਸਰਾਪਾ ਹੁਸਨ ਬਨ ਜਾਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕੇ ਹੁਸਨ ਕਾ ਆਸ਼ਿਕ
ਭਲਾ ਐ ਦਿਲ ! ਹਸੀਂ ਐਸਾ ਭੀ ਹੈ ਕੋਈ ਹਸੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਫੜਕ ਉੱਠਾ ਕੋਈ ਤੇਰੀ ਅਦਾ-ਏ-'ਮਾਅਰਫ਼ਨਾ' ਪਰ
ਤਿਰਾ ਰੁਤਬਾ ਰਹਾ ਬੜ੍ਹ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਸਬ ਨਾਜ਼-ਆਫ਼ਰੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਨੁਮਾਯਾਂ ਹੋ ਕੇ ਦਿਖਲਾ ਦੇ ਕਭੀ ਇਨਕੋ ਜਮਾਲ ਅਪਨਾ
ਬਹੁਤ ਮੁੱਦਤ ਸੇ ਚਰਚੇ ਹੈਂ ਤੇਰੇ ਬਾਰੀਕ-ਬੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਖ਼ਮੋਸ਼ ਐ ਦਿਲ ! ਭਰੀ ਮਹਫ਼ਿਲ ਮੇਂ ਚਿੱਲਾਨਾ ਨਹੀਂ ਅੱਛਾ
ਅਦਬ ਪਹਿਲਾ ਕਰੀਨਾ ਹੈ ਮੁਹੱਬਤ ਕੇ ਕਰੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਬੁਰਾ ਸਮਝੂੰ ਉਨ੍ਹੇਂ, ਮੁਝ ਸੇ ਤੋ ਐਸਾ ਹੋ ਨਹੀਂ ਸਕਤਾ
ਕਿ ਮੈਂ ਖੁਦ ਭੀ ਤੋ ਹੂੰ 'ਇਕਬਾਲ' ਅਪਨੇ ਨੁਕਤਾਚੀਨੋਂ ਮੇਂ

(ਜ਼ੁਲਮਤ-ਖ਼ਾਨੇ-ਦਿਲ=ਦਿਲ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਘਰ, ਮਜ਼ਾਕੇ-ਜੁੱਬਾਸਾਈ=ਮੱਥਾ
ਟੇਕਣ ਦਾ ਆਨੰਦ, ਜਬੀਨੋਂ=ਮੱਥੇ, ਮਹਮਿਲ=ਉੱਠ ਦਾ ਪਰਦੇਦਾਰ ਹੌਦਾ, ਨਾਖ਼ੁਦਾ=
ਮਲਾਹ, ਸਫ਼ੀਨਾ=ਜਹਾਜ਼,ਕਿਸ਼ਤੀ, ਕੁਸ਼ਤਾ=ਬੁਝੀ ਹੋਈ, ਗੌਹਰ=ਮੋਤੀ, ਖ਼ਿਰਕਾਪੋਸ਼=
ਫਟੇਹਾਲ, ਯਦੇ-ਬੈਜ਼ਾ=ਚਮਤਕਾਰੀ ਹੱਥ, ਬਾਰੀਕ-ਬੀਨੋਂ=ਬੁੱਧੀਮਾਨਾਂ, ਆਬਗੀਨ=
ਬੁਲਬੁਲਾ, ਸ਼ਰਰ=ਚਿੰਗਾਰੀ, ਖ਼ਿਰਮਨੇ-ਦਿਲ=ਦਿਲ ਦੀ ਕੁਟੀਆ, ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ=ਸੂਰਜ,
ਖੋਸ਼ਾਚੀਨ=ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ)


44. ਜੁਗਨੂੰ

ਪਰਵਾਨਾ ਇਕ ਪਤੰਗਾ, ਜੁਗਨੂੰ ਭੀ ਇਕ ਪਤੰਗਾ
ਵੋਹ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਾ ਤਾਲਿਬ, ਯੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਸਰਾਪਾ

ਹਰ ਚੀਜ਼ ਕੋ ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਦਿਲਬਰੀ ਦੀ
ਪਰਵਾਨੇ ਕੋ ਤਪਿਸ਼ ਦੀ, ਜੁਗਨੂੰ ਕੋ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ

ਰੰਗੀਨ ਨਵਾ ਬਨਾਯਾ ਮੁਰਗ਼ਾਨ-ਏ-ਬੇਜ਼ੁਬਾਂ ਕੋ
ਗੁਲ ਕੋ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦੇ ਕਰ ਤਾਲੀਮ-ਏ-ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਦੀ

ਨਜ਼ਾਰਾ-ਏ-ਸ਼ਫ਼ਕ ਕੀ ਖ਼ੂਬੀ ਜ਼ਵਾਲ ਮੇਂ ਥੀ
ਚਮਕਾ ਕੇ ਇਸ ਪਰੀ ਕੋ ਥੋੜ੍ਹੀ ਸੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ

ਰੰਗੀਂ ਕੀਯਾ ਸਹਰ ਕੋ ਬਾਂਕੀ ਦੁਲਹਨ ਕੀ ਸੂਰਤ
ਪਹਨਾ ਕੇ ਲਾਲ ਜੋੜਾ ਸ਼ਬਨਮ ਕੀ ਆਰਸੀ ਦੀ

ਸਾਯਾ ਦੀਯਾ ਸ਼ਜਰ ਕੋ ਪਰਵਾਜ਼ ਦੀ ਹਵਾ ਕੋ
ਪਾਨੀ ਕੋ ਦੀ ਰਵਾਨੀ ਮੌਜੋਂ ਕੋ ਬੇ-ਕਲੀ ਦੀ

ਹੁਸਨ-ਏ-ਅਜ਼ਲ ਕੀ ਪੈਦਾ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਮੇਂ ਝਲਕ ਹੈ
ਇਨਸਾਂ ਮੇਂ ਵੋਹ ਸੁਖ਼ਨ ਹੈ, ਗੁੰਚੇ ਮੇਂ ਵੋਹ ਚਟਕ ਹੈ

ਯੇ ਚਾਂਦ ਆਸਮਾਂ ਕਾ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈ ਦਿਲ ਹੈ ਗੋਯਾ
ਵਾਂ ਚਾਂਦਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕੁਛ, ਜਾਂ ਦਰਦ ਕੀ ਕਸਕ ਹੈ

ਅੰਦਾਜ਼-ਏ-ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਨੇ ਧੋਖੇ ਦੀਯੇ ਹੈਂ ਵਰਨਾ
ਨਗ਼ਮਾ ਹੈ ਬੂ-ਏ-ਬੁਲਬੁਲ, ਬੂ ਫੂਲ ਕੀ ਚਹਕ ਹੈ

ਕਸਰਤ ਮੇਂ ਹੋ ਗਯਾ ਹੈ ਵਹਦਤ ਕਾ ਰਾਜ਼ ਮਖ਼ਫ਼ੀ
ਜੁਗਨੂੰ ਮੇਂ ਜੋ ਚਮਕ ਹੈ ਵੋਹ ਫੂਲ ਮੇਂ ਮਹਕ ਹੈ

ਯੇ ਇਖ਼ਤਲਾਫ਼ ਫਿਰ ਕਯੂੰ ਹੰਗਾਮੋਂ ਕਾ ਮਹਲ ਹੋ
ਹਰ ਸ਼ੈਅ ਮੇਂ ਜਬਕਿ ਪਿਨਹਾਂ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ-ਏ-ਅਜ਼ਲ ਹੋ

(ਕਸਰਤ=ਘਟਣਾ, ਵਹਦਤ=ਏਕਾ, ਮਖ਼ਫ਼ੀ=ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ,
ਇਖ਼ਤਲਾਫ਼=ਵਿਰੋਧ)


45. ਕਭੀ ਐ ਹਕੀਕਤ ਮੁੰਤਜ਼ਿਰ ਨਜ਼ਰ ਆ ਲਿਬਾਸ-ਏ-ਮਜਾਜ਼ ਮੇਂ

ਕਭੀ ਐ ਹਕੀਕਤ-ਏ-ਮੁੰਤਜ਼ਿਰ ਨਜ਼ਰ ਆ ਲਿਬਾਸ-ਏ-ਮਜਾਜ਼ ਮੇਂ
ਕੇ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਸਿਜਦੇ ਤੜਪ ਰਹੇ ਮੇਰੀ ਜਬੀਂ-ਏ-ਨਿਯਾਜ਼ ਮੇਂ

ਤਰਬ ਆਸ਼ਨਾਯ-ਏ-ਖ਼ਰੋਸ਼ ਹੋ ਤੋ ਨਵਾ ਹੈ ਮਹਰਮ-ਏ-ਗੋਸ਼ ਮੇਂ
ਵੋ ਸਰੋਦ ਕਯਾ ਕੇ ਛੁਪਾ ਹੂਆ ਹੋ ਸੁਕੂਤ ਪਰਦਾ-ਏ-ਸਾਜ਼ ਮੇਂ

ਤੂ ਬਚਾ ਬਚਾ ਕੇ ਨ ਰਖ ਉਸੇ, ਤੇਰਾ ਆਈਨਾ ਹੈ ਵੋ ਆਈਨਾ
ਕੇ ਸ਼ਿਕਸਤਾ ਹੋ ਤੋ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਤਰ ਹੈ ਨਿਗਾਹ ਆਈਨਾ ਸਾਜ਼ ਮੇਂ

ਦਮ ਤੌਫ਼ ਕਿਰਮਕ ਸ਼ਮਾ ਨੇ ਯਹ ਕਹਾ ਕਿ ਵੋਹ ਅਸਰ ਕੁਹਨ ਹੈ
ਨ ਤੇਰੀ ਹਿਕਾਯਤ-ਏ-ਸੋਜ਼ ਮੇਂ, ਨ ਮੇਰੀ ਹਦੀਸ-ਏ-ਗੁਦਾਜ਼ ਮੇਂ

ਨ ਕਹੀਂ ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਅਮਾਂ ਮਿਲੀ, ਜੋ ਅਮਾਂ ਮਿਲੀ ਤੋ ਕਹਾਂ ਮਿਲੀ
ਮੇਰੇ ਜ਼ੁਰਮ-ਏ-ਖ਼ਾਨਾ ਖ਼ਰਾਬ ਕੋ ਤੇਰੇ ਅਫ਼ਬ-ਓ-ਬੰਦਾ ਨਵਾਜ਼ ਮੇਂ

ਨ ਵੋ ਇਸ਼ਕ ਮੇਂ ਰਹੀਂ ਗਰਮੀਯਾਂ, ਨ ਵੋ ਹੁਸਨ ਮੇਂ ਰਹੀਂ ਸ਼ੋਖੀਆਂ
ਨ ਵੋ ਗ਼ਜ਼ਨਵੀ ਮੇਂ ਤੜਪ ਰਹੀ ਨ ਵੋ ਖ਼ਮ ਹੈ ਜ਼ੁਲਫ਼-ਏ-ਅਯਾਜ਼ ਮੇਂ

ਜੋ ਮੈਂ ਸਰ ਬ-ਸਿਜਦਾ ਹੂਆ ਕਭੀ ਤੋ ਜ਼ਮੀਂ ਸੇ ਆਨੇ ਲਗੀ ਸਦਾ
ਤੇਰਾ ਦਿਲ ਤੋ ਹੈ ਸਨਮ-ਆਸ਼ਨਾ, ਤੁਝੇ ਕਯਾ ਮਿਲੇਗਾ ਨਮਾਜ਼ ਮੇਂ

(ਤਰਬ=ਆਨੰਦ, ਕਿਰਮਕ=ਛੋਟਾ ਕੀੜਾ)


46. ਕਹੂੰ ਕਯਾ ਆਰਜ਼ੂ-ਏ-ਬੇਦਿਲੀ ਮੁਝ ਕੋ ਕਹਾਂ ਤਕ ਹੈ

ਕਹੂੰ ਕਯਾ ਆਰਜ਼ੂ-ਏ-ਬੇਦਿਲੀ ਮੁਝ ਕੋ ਕਹਾਂ ਤਕ ਹੈ ?
ਮਿਰੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਕੀ ਰੌਨਕ ਹੀ ਸੌਦਾ-ਏ-ਜ਼ਯਾਂ ਤਕ ਹੈ ?

ਵੁਹ ਮੈ-ਕਸ਼ ਹੂੰ ਫ਼ੁਰੋਗ਼ੇ-ਮੈ ਸੇ ਖ਼ੁਦ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਬਨ ਜਾਊਂ
ਹਵਾਏ-ਗੁਲ ਫ਼ਿਰਾਕੇ-ਸਾਕੀਏ-ਨਾ-ਮਿਹਰਬਾਂ ਤਕ ਹੈ

ਚਮਨ-ਅਫ਼ਰੋਜ਼ ਹੈ, ਸੱਯਾਦ ਮੇਰੀ ਖ਼ੁਸ਼-ਨਵਾਈ ਤਕ
ਰਹੀ ਬਿਜਲੀ ਕੀ ਬੇਤਾਬੀ, ਸੋ ਮੇਰੇ ਆਸ਼ਯਾਂ ਤਕ ਹੈ

ਵੁਹ ਮੁਸ਼ਤੇ-ਖ਼ਾਕ ਹੂੰ, ਫ਼ੈਜ਼ੇ-ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਸੇ ਸਹਰਾ ਹੂੰ
ਨ ਪੂਛੋ ਮੇਰੀ ਵੁਸਅਤ ਕੀ, ਜ਼ਮੀਂ ਸੇ ਆਸਮਾਂ ਤਕ ਹੈ

ਜਰਸ ਹੂੰ ਨਾਲਾ ਖ਼ਵਾਬੀਦਾ ਹੈ ਮੇਰੇ ਹਰ ਰਗੋ-ਪੈ ਮੇਂ
ਯੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਮਿਰੀ ਵਕਤੇ-ਰਹੀਲੇ-ਕਾਰਵਾਂ ਤਕ ਹੈ

ਸੁਕੂਨੇ ਦਿਲ ਸੇ ਸਾਮਾਨੇ-ਕਸ਼ੂਦੇ-ਕਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰ
ਕਿ ਉਕਦਾ ਖ਼ਾਤਿਰੇ-ਗਿਰਦਾਬ ਕਾ ਆਬੇ-ਰਵਾਂ ਤਕ ਹੈ

ਚਮਨਜ਼ਾਰੇ-ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਂ ਖ਼ਮੋਸ਼ੀ ਮੌਤ ਹੈ ਬੁਲਬੁਲ !
ਯਹਾਂ ਕੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਪਾਬੰਦੀਏ-ਰਸਮੇ-ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ ਤਕ ਹੈ

ਜਵਾਨੀ ਹੈ ਤੋ ਜ਼ੌਕੇ-ਦੀਦ ਭੀ, ਲੁਤਫ਼ੇ-ਤਮੰਨਾ ਭੀ
ਹਮਾਰੇ ਘਰ ਕੀ ਆਬਾਦੀ ਕਯਾਮੇ-ਮੇਹਮਾਂ ਤਕ ਹੈ

ਜ਼ਮਾਨੇ ਭਰ ਮੇਂ ਰੁਸਵਾ ਹੂੰ, ਮਗਰ ਐ ਵਾਇ ਨਾਦਾਨੀ !
ਸਮਝਤਾ ਹੂੰ ਕਿ ਮੇਰਾ ਇਸ਼ਕ ਮੇਰੇ ਰਾਜ਼ਦਾਂ ਤਕ ਹੈ

(ਸੌਦਾ-ਏ-ਜ਼ਯਾਂ=ਘਾਟੇ ਵਾਲਾ ਸੌਦਾ, ਫ਼ੁਰੋਗ਼ੇ-ਮੈ=ਸ਼ਰਾਬ
ਦਾ ਚਾਨਣ, ਹਵਾਏ-ਗੁਲ=ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਚਾਹ, ਫ਼ਿਰਾਕ=
ਵਿਛੋੜਾ, ਅਫ਼ਰੋਜ਼=ਰੌਣਕ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਖ਼ੁਸ਼-ਨਵਾਈ=
ਰਸੀਲਾ ਗਾਣਾ, ਵੁਸਅਤ=ਫੈਲਾਅ, ਜਰਸ=ਘੰਟੀ,
ਵਕਤੇ-ਰਹੀਲੇ-ਕਾਰਵਾਂ=ਕਾਫ਼ਲੇ ਦੇ ਚੱਲਣ ਦਾ ਸਮਾਂ,
ਸਾਮਾਨੇ-ਕਸ਼ੂਦੇ-ਕਾਰ=ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸਾਮਾਨ, ਉਕਦਾ=
ਗੁੰਝਲ, ਖ਼ਾਤਿਰੇ-ਗਿਰਦਾਬ=ਘੁੰਮਣ-ਘੇਰ ਦਾ ਦਿਲ,
ਫ਼ੁਗਾਂ=ਫ਼ਰਿਆਦ, ਕਯਾਮ=ਟਿਕਣਾ)


47. ਖ਼ਿਰਦ ਮੰਦੋਂ ਸੇ ਕਯਾ ਪੂਛੂੰ ਕੇ ਮੇਰੀ ਇਬਤਦਾ ਕਯਾ ਹੈ

ਖ਼ਿਰਦ ਮੰਦੋਂ ਸੇ ਕਯਾ ਪੂਛੂੰ ਕੇ ਮੇਰੀ ਇਬਤਦਾ ਕਯਾ ਹੈ
ਕੇ ਮੈਂ ਇਸ ਫ਼ਿਕਰ ਮੇਂ ਰਹਤਾ ਹੂੰ, ਮੇਰੀ ਇੰਤਹਾ ਕਯਾ ਹੈ

ਖ਼ੁਦੀ ਕੋ ਕਰ ਬੁਲੰਦ ਇਤਨਾ ਕੇ ਹਰ ਤਕਦੀਰ ਸੇ ਪਹਲੇ
ਖ਼ੁਦਾ ਬੰਦੇ ਸੇ ਖ਼ੁਦ ਪੂਛੇ ਬਤਾ ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ ਕਯਾ ਹੈ

ਮਕਾਮ-ਏ-ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਕਯਾ ਹੈ ਅਗਰ ਮੈਂ ਕੀਮਿਯਾਗਰ ਹੂੰ
ਯਹੀ ਸੋਜ਼-ਏ-ਨਫ਼ਸ ਹੈ ਔਰ ਮੇਰੀ ਕੀਮਿਯਾ ਕਯਾ ਹੈ

ਨਜ਼ਰ ਆਏਂ ਮੁਝੇ ਤਕਦੀਰ ਕੀ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਇਸ ਮੇਂ
ਨਾ ਪੂਛ ਐ ਹਮਨਸ਼ੀਂ ਮੁਝਸੇ ਵੋ ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਸੁਰਮਾ ਸਾ ਕਯਾ ਹੈ

ਅਗਰ ਹੋਤਾ ਵੋ ਮਜਜ਼ੂਬ ਫ਼ਿਰੰਗੀ ਇਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ
ਤੋ 'ਇਕਬਾਲ' ਉਸ ਕੋ ਸਮਝਾਤਾ ਮਕਾਮ-ਏ-ਕਿਬਰਿਆ ਕਯਾ ਹੈ

ਨਵਾਏ ਸੁਬਹਗਾਈ ਨੇ ਜਿਗਰ-ਖੂੰ ਕਰ ਦੀਯਾ ਮੇਰਾ
ਖ਼ੁਦਾਯਾ ਜਿਸ ਖ਼ਤਾ ਕੀ ਯਹ ਸਜ਼ਾ ਹੈ ਵੋਹ ਖ਼ਤਾ ਕਯਾ ਹੈ

(ਖ਼ਿਰਦ=ਅਕਲਮੰਦ, ਇਬਤਦਾ=ਅਰੰਭ, ਇੰਤਹਾ=ਅੰਤ, ਕਿਬਰਿਆ=ਸ਼ਾਨ)


48. ਖ਼ਿਰਦ ਸੇ ਰਾਹਰੂ ਰੌਸ਼ਨ ਬਸਰ ਹੇ

ਖ਼ਿਰਦ ਸੇ ਰਾਹਰੂ ਰੌਸ਼ਨ ਬਸਰ ਹੇ
ਖ਼ਿਰਦ ਕਯਾ ਹੈ, ਚਿਰਾਗ਼-ਏ-ਰਹਗੁਜ਼ਰ ਹੈ
ਦੁਰੂੰ-ਏ-ਖ਼ਾਨਾ ਹੰਗਾਮੇ ਹੈਂ ਕਯਾ ਕਯਾ
ਚਿਰਾਗ਼-ਰੇ-ਰਹਗੁਜ਼ਰ ਕੋ ਕਯਾ ਖ਼ਬਰ ਹੈ

49. ਖ਼ਿਰਦ ਵਾਕਿਫ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਨੇਕ-ਓ-ਬਦ ਸੇ

ਖ਼ਿਰਦ ਵਾਕਿਫ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਨੇਕ-ਓ-ਬਦ ਸੇ
ਬੜ੍ਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ ਜ਼ਾਲਿਮ ਅਪਨੀ ਹਦ ਸੇ
ਖ਼ੁਦਾ ਜਾਨੇ ਮੁਝੇ ਕਯਾ ਹੋ ਗਯਾ ਹੈ
ਖ਼ਿਰਦ ਬੇਜ਼ਾਰ ਦਿਲ ਸੇ, ਦਿਲ ਖ਼ਿਰਦ ਸੇ

50. ਖ਼ੁਦੀ ਹੋ ਇਲਮ ਸੇ ਮੁਹਕਮ ਤੋ ਗ਼ੈਰਤ-ਏ-ਜਿਬਰੀਲ

ਖ਼ੁਦੀ ਹੋ ਇਲਮ ਸੇ ਮੁਹਕਮ ਤੋ ਗ਼ੈਰਤ-ਏ-ਜਿਬਰੀਲ
ਅਗਰ ਹੋ ਇਸ਼ਕ ਸੇ ਮੁਹਕਮ ਤੋ ਸੂਰ-ਏ-ਇਸਰਾਫ਼ੀਲ

ਅਜ਼ਾਬ-ਏ-ਦਾਨਿਸ਼-ਏ-ਹਾਜ਼ਿਰ ਸੇ ਬਾ-ਖ਼ਬਰ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਆਗ ਮੇਂ ਡਾਲਾ ਗਯਾ ਹੂੰ ਮਿਸਲ-ਏ-ਖ਼ਲੀਲ

ਫ਼ਰੇਬ ਖ਼ੁਰਦਾਹ-ਏ-ਮੰਜ਼ਿਲ ਹੈ ਕਾਰਵਾਂ ਵਰਨਾ
ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਾਹਤ-ਏ-ਮੰਜ਼ਿਲ ਸੇ ਹੈ ਨਿਸ਼ਾਤ-ਏ-ਰਹੀਲ

ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਤੋ ਮੇਰੇ ਹਲਕਾ-ਏ-ਸੁਖ਼ਨ ਮੇਂ ਨ ਬੈਠ
ਕਿ ਨੁਕਤਾਹ-ਏ-ਖ਼ੁਦੀ ਹੈਂ ਮਿਸਾਲ-ਏ-ਤੇਗ਼ੇ-ਅਸੀਲ

ਮੁਝੇ ਵੋਹ ਦਰਸ-ਏ-ਫ਼ਰੰਗ ਆਜ ਯਾਦ ਆਤੇ ਹੈਂ
ਕਹਾਂ ਹੁਜ਼ੂਰ ਕੀ ਲੱਜ਼ਤ, ਕਹਾਂ ਹਿਜਾਬ-ਏ-ਦਲੀਲ

ਅੰਧੇਰੀ ਸ਼ਬ ਹੈ, ਜੁਦਾ ਅਪਨੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਸੇ ਹੈ ਤੂ
ਤੇਰੇ ਲੀਯੇ ਹੈ ਮੇਰਾ ਸ਼ੋਲਾ-ਏ-ਨਵਾ, ਕੰਦੀਲ

ਗ਼ਰੀਬ-ਓ-ਸਾਦਾ-ਓ-ਰੰਗੀਨ ਹੈ ਦਾਸਤਾਨ-ਏ-ਹਰਮ
ਨਿਹਾਯਤ ਇਸ ਕੀ ਹੁਸੈਨ, ਇਬਤਦਾ ਹੈ ਇਸਮਾਈਲ

51. ਖੁਲਾ ਜਬ ਚਮਨ ਮੇਂ ਕੁਤਬਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਗੁਲ

ਖੁਲਾ ਜਬ ਚਮਨ ਮੇਂ ਕੁਤਬਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਗੁਲ
ਨ ਕਾਮ ਆਯਾ ਮੁੱਲਾ ਕੋ ਇਲਮ-ਏ-ਕਿਤਾਬੀ

ਮਤਾਨਤ ਸ਼ਿਕਨ ਥੀ ਹਵਾ-ਏ-ਬਹਾਰਾਂ
ਗ਼ਜ਼ਲ ਖ਼ਵਾਂ ਹੂਆ ਪੀਰਾਕ-ਏ-ਅੰਦਰਾਬੀ

ਕਹਾ ਲਾਲਾ-ਏ-ਆਤਿਸ਼ੀਂ ਪੈਰਹਨ ਨੇ
ਕਿ ਅਸਰਾਰ-ਏ-ਜਾਂ ਕੀ ਹੂੰ ਮੈਂ ਬੇਹਿਜਾਬੀ

ਸਮਝਤਾ ਹੈ ਮੌਤ ਜੋ ਖ਼ਵਾਬ-ਏ-ਲਹਦ ਕੋ
ਨਿਹਾਂ ਉਸ ਕੀ ਤਾਮੀਰ ਮੇਂ ਹੈ ਖ਼ਰਾਬੀ

ਨਹੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਿਲਸਿਲਾ ਰੋਜ਼-ਓ-ਸ਼ਬ ਕਾ
ਨਹੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮਸਤੀ-ਓ-ਨੀਮ ਖ਼ਵਾਬੀ

ਹਯਾਤ ਅਸਤ ਦਰ ਆਤਿਸ਼-ਏ-ਖ਼ੁਦ ਤਪੇਯਦਾਂ
ਖ਼ੁਸ਼ ਆਂ ਦਮ ਕਿ ਆਯੇਨ ਨੁਕਤਾ ਰਾ ਬਾਜ਼ਯਾਬੀ

ਅਗਰ ਜ਼ਾ ਆਤਿਸ਼-ਏ-ਦਿਲ ਸ਼ਰਾਰਾਏ ਬਗੀਰੀਰੀ
ਤਵਾਨ ਕਰਦ ਜ਼ੇਰ-ਏ-ਫ਼ਲਕ ਅਫ਼ਾਬੀ

52. ਕੋਸ਼ਿਸ਼-ਏ-ਨਾਤਮਾਮ

ਫੁਰਕਤ-ਏ-ਆਫ਼ਤਾਬ ਮੇਂ ਖਾਤੀ ਹੈ ਪੇਚ-ਓ-ਤਾਬ ਸੁਬਹ
ਚਸ਼ਮੇ ਸ਼ਫ਼ਕ ਹੈ ਖ਼ੂੰ-ਫ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਖ਼ਤਰੇ-ਸ਼ਾਮ ਕੇ ਲੀਏ

ਰਹਤੀ ਹੈ ਕੈਸ਼-ਏ-ਰੂਜ਼ ਕੋ ਲੈਲੀ-ਏ-ਸ਼ਾਮ ਕੀ ਹਵਸ
ਅਖ਼ਤਰ-ਏ-ਸੁਬਹ ਮੁਜ਼ਤਰਿਬ ਤਾਬ ਦਵਾਮ ਕੇ ਲੀਏ

ਕਹਤਾ ਥਾ ਕੁਤਬੇ-ਆਸਮਾਂ ਕਾਫ਼ਿਲਾ-ਏ-ਨਜੂਮ ਸੇ
ਹਮਰਹੋ ਮੈਂ ਤਰਸ ਗਯਾ ਲੁਤਫ਼ੇ-ਖ਼ਿਰਾਮ ਕੇ ਲੀਏ

ਸੋਤੋਂ ਕੋ ਨਦੀਯੋਂ ਕਾ ਸ਼ੌਕ, ਬਹਰ ਕਾ ਨਦੀਯੋਂ ਕੋ ਇਸ਼ਕ
ਮੌਜਾ-ਏ-ਬਹਰ ਕੀ ਤਪਿਸ਼ ਮਾਹੇ-ਤਮਾਮ ਕੇ ਲੀਏ

ਹੁਸਨ ਅਜ਼ਲ ਕੇ ਪਰਦਾ-ਏ-ਲਾਲ-ਓ-ਗੁਲ ਮੇਂ ਹੈਂ ਨਿਹਾਂ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਬੇ-ਕਰਾਰ ਹੈਂ ਜਲਵਾ-ਏ-ਆਮ ਕੇ ਲੀਏ

ਰਾਜ਼-ਏ-ਹਯਾਤ ਪੂਛ ਲੇ ਖ਼ਿਜ਼ਰੇ-ਖ਼ੁਜਸਤਾ ਗਾਮ ਸੇ
ਜ਼ਿੰਦਾ ਹਰ ਏਕ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼-ਏ-ਨਾਤਮਾਮ ਸੇ

(ਮੁਜ਼ਤਰਿਬ=ਬੇਚੈਨ, ਖ਼ੁਜਸਤਾ=ਮੁਬਾਰਕ)


53. ਕੁਸ਼ਾਦਾ ਦਸਤੇ-ਕਰਮ ਜਬ ਵੁਹ ਬੇਨਿਯਾਜ਼ ਕਰੇ

ਕੁਸ਼ਾਦਾ ਦਸਤੇ-ਕਰਮ ਜਬ ਵੁਹ ਬੇਨਿਯਾਜ਼ ਕਰੇ
ਨਿਯਾਜ਼-ਮੰਦ ਨ ਕਯੋਂ ਆਜ਼ਿਜ਼ੀ ਪੇ ਨਾਜ਼ ਕਰੇ ?

ਬਿਠਾ ਕੇ ਅਰਸ਼ ਪੇ ਰੱਖਾ ਹੈ ਤੂ ਨੇ ਐ ਵਾਇਜ਼ !
ਖ਼ੁਦਾ ਵੁਹ ਕਯਾ ਹੈ ਜੋ ਬੰਦੋਂ ਸੇ ਇਹਤਿਰਾਜ਼ ਕਰੇ ?

ਮਿਰੀ ਨਿਗਾਹ ਮੇਂ ਵੁਹ ਰਿੰਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਾਕੀ !
ਜੋ ਹੋਸ਼ਿਯਾਰੀ-ਓ-ਮਸਤੀ ਮੇਂ ਇਮਤਿਯਾਜ਼ ਕਰੇ

ਮੁਦਾਮ ਗੋਸ਼-ਬਾ-ਦਿਲ ਰਹ, ਯੇ ਸਾਜ਼ ਹੈ ਐਸਾ
ਜੋ ਹੋ ਸ਼ਿਕਸਤਾ ਤੋ ਪੈਦਾ ਨਵਾਏ-ਰਾਜ਼ ਕਰੇ

ਕੋਈ ਯੇ ਪੂਛੇ ਕਿ ਵਾਇਜ਼ ਕਾ ਕਯਾ ਬਿਗੜਤਾ ਹੈ
ਜੋ ਬੇਅਮਲ ਪੇ ਭੀ ਰਹਮਤ ਵੁਹ ਬੇ-ਨਿਯਾਜ਼ ਕਰੇ ?

ਸੁਖ਼ਨ ਮੇਂ ਸੋਜ਼ ਇਲਾਹੀ ਕਹਾਂ ਸੇ ਆਤਾ ਹੈ ?
ਯੇ ਵੁਹ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਪੱਥਰ ਕੋ ਭੀ ਗੁਦਾਜ਼ ਕਰੇ

ਤਮੀਜ਼ੇ-ਲਾਲਾ-ਓ-ਗੁਲ ਸੇ ਹੈ ਨਾਲਾ-ਏ-ਬੁਲਬੁਲ
ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਵਾ ਨ ਕੋਈ ਚਸ਼ਮੇ-ਇਮਤਿਯਾਜ਼ ਕਰੇ

ਗ਼ੁਰੂਰ ਜ਼ੁਹਦ ਨੇ ਸਿਖਲਾ ਦੀਯਾ ਹੈ ਵਾਇਜ਼ ਕੋ
ਕਿ ਬੰਦਗਾਨ-ਏ-ਖ਼ੁਦਾ ਪਰ ਜ਼ੁਬਾਂ-ਦਰਾਜ਼ ਕਰੇ

ਹਵਾ ਹੋ ਐਸੀ ਕਿ ਹਿੰਦੋਸਤਾਂ ਸੇ ਐ 'ਇਕਬਾਲ'
ਉੜਾ ਕੇ ਮੁਝ ਕੋ ਗ਼ੁਬਾਰੇ-ਰਹੇ-ਹਿਜਾਜ਼ ਕਰੇ

(ਕੁਸ਼ਾਦਾ=ਖੁਲ੍ਹਾ, ਦਸਤੇ-ਕਰਮ=ਮਿਹਰ ਭਰਿਆ
ਹੱਥ, ਨਿਯਾਜ਼-ਮੰਦ=ਲੋੜਵੰਦ, ਰਿੰਦ=ਸ਼ਰਾਬੀ,
ਇਮਤਿਯਾਜ਼=ਫ਼ਰਕ, ਮੁਦਾਮ=ਸਦਾ, ਗੋਸ਼-ਬਾ-
ਦਿਲ=ਦਿਲ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ, ਨਵਾਏ-ਰਾਜ਼=
ਭੇਤ ਭਰਿਆ ਗੀਤ, ਗੁਦਾਜ਼=ਪਿਘਲਾਉਣਾ,
ਤਮੀਜ਼ੇ-ਲਾਲਾ-ਓ-ਗੁਲ=ਲਾਲੇ ਤੇ ਗੁਲਾਬ ਦਾ
ਵਿਤਕਰਾ, ਨਾਲਾ=ਫ਼ਰਿਆਦ, ਵਾ=ਖੁਲ੍ਹਾ,
ਚਸ਼ਮੇ-ਇਮਤਿਯਾਜ਼=ਵਿਤਕਰੇ ਵਾਲੀ ਅੱਖ,
ਜ਼ੁਹਦ=ਪਰਹੇਜ਼ਗ਼ਾਰੀ, ਗ਼ੁਬਾਰੇ-ਰਹੇ-ਹਿਜਾਜ਼=
ਮੱਕੇ ਦੇ ਰਾਹ ਦੀ ਧੂੜ)


54. ਕਯਾ ਇਸ਼ਕ ਏਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ-ਏ-ਮਸਤਾਰ ਕਾ

ਕਯਾ ਇਸ਼ਕ ਏਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ-ਏ-ਮਸਤਾਰ ਕਾ
ਕਯਾ ਇਸ਼ਕ ਪਾਯੇਦਾਰ ਸੇ ਨਾ-ਪਾਯੇਦਾਰ ਕਾ

ਵਹੋ ਇਸ਼ਕ ਜਿਸ ਕੀ ਸ਼ਮਾ ਬੁਝਾ ਦੇ ਅਜਲ ਕੀ ਫੂੰਕ
ਉਸ ਮੇਂ ਮਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਤਪਿਸ਼-ਓ-ਇੰਤੇਜ਼ਾਰ ਕਾ

ਮੇਰੀ ਬਿਸਾਤ ਕਯਾ ਹੈ, ਤਬ-ਏ-ਤਾਬ ਯਕ ਨਫ਼ਸ
ਸ਼ੋਲੇ ਸੇ ਬੇਮਹਲ ਹੈ ਉਲਝਨਾ ਸ਼ਰਾਰ ਕਾ

ਕਰ ਪਹਲੇ ਮੁਝ ਕੋ ਜ਼ਿੰਦਗੀ-ਏ-ਜਾਵਿਦਾਂ ਅਤਾ
ਫਿਰ ਜ਼ੌਕ-ਓ-ਸ਼ੌਕ ਦੇਖ ਦਿਲ-ਏ-ਬੇਕਰਾਰ ਕਾ

ਕਾਂਟਾ ਵੋਹ ਦੇ ਕਿ ਜਿਸ ਕੀ ਖਟਕ ਲਾ-ਜ਼ਵਾਲ ਹੋ
ਯਾ ਰਬ ! ਵੋਹ ਦਰਦ ਜਿਸ ਕੀ ਕਸਕ ਲਾ-ਜ਼ਵਾਲ ਹੋ

55. ਕਯਾ ਕਹੂੰ, ਐਸੇ ਚਮਨ ਸੇ ਮੈਂ ਜੁਦਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ

ਕਯਾ ਕਹੂੰ, ਐਸੇ ਚਮਨ ਸੇ ਮੈਂ ਜੁਦਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?
ਔਰ ਅਸੀਰੇ-ਹਲਕਏ-ਦਾਮੇ-ਹਵਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?

ਜਾਇ-ਹੈਰਤ ਹੈ ਬੁਰਾ ਸਾਰੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਕਾ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਮੁਝ ਕੋ ਯੇ ਖਿਲਅਤ ਸ਼ਰਾਫ਼ਤ ਕਾ ਅਤਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?

ਕੁਛ ਦਿਖਾਨੇ ਦੇਖਨੇ ਕਾ ਥਾ ਤਕਾਜ਼ਾ ਤੂਰ ਪਰ
ਕਯਾ ਖ਼ਬਰ ਹੈ ਤੁਝ ਕੋ ਐ ਦਿਲ ! ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?

ਹੈ ਤਲਬ ਬੇ-ਮੁੱਦਆ ਹੋਨੇ ਕੀ ਭੀ ਇਕ ਮੁੱਦਆ
ਮੁਰਗ਼-ਏ-ਦਿਲ ਦਾਮੇ-ਤਮੰਨਾ ਸੇ ਰਹਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?

ਦੇਖਨੇ ਵਾਲੇ ਯਹਾਂ ਭੀ ਦੇਖ ਲੇਤੇ ਹੈਂ ਤੁਝੇ,
ਫਿਰ ਯੇ ਵਾਦਾ ਹਸ਼ਰ ਕਾ ਸਬਰ-ਆਜ਼ਮਾ ! ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?

ਹੁਸਨ-ਏ-ਕਾਮਿਲ ਹੀ ਨ ਹੋ ਇਸ ਬੇ-ਹਿਜ਼ਾਬੀ ਕਾ ਸਬਬ ?
ਵੁਹ ਜੋ ਥਾ ਪਰਦੋਂ ਮੇਂ ਪਿਨਹਾਂ, ਖ਼ੁਦ-ਨੁਮਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?

ਮੌਤ ਕਾ ਨੁਸਖ਼ਾ ਅਭੀ ਬਾਕੀ ਹੈ ਐ ਦਰਦੇ-ਫ਼ਿਰਾਕ !
ਚਾਰਾਗਰ ਦੀਵਾਨਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਲਾਦਵਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?

ਤੂਨੇ ਦੇਖਾ ਹੈ ਕਭੀ ਐ ਦੀਦਏ-ਇਬਰਤ ! ਕਿ ਗੁਲ
ਹੋ ਕੇ ਪੈਦਾ ਖ਼ਾਕ ਸੇ ਰੰਗੀਂ-ਕਬਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?

ਪੁਰਸਿਸ਼ੇ-ਅੱਮਾਲ ਸੇ ਮਕਸਦ ਥਾ ਰੁਸਵਾਈ ਮਿਰੀ
ਵਰਨਾ ਜ਼ਾਹਿਰ ਥਾ ਸਭੀ ਕੁਛ, ਕਯਾ ਹੁਆ ? ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?

ਮੇਰੇ ਮਿਟਾਨੇ ਕਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਨੇ ਕੀ ਚੀਜ਼ ਥੀ
ਕਯਾ ਬਤਾਊਂ, ਉਨ ਕਾ ਮੇਰਾ ਸਾਮਨਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?

(ਅਸੀਰੇ-ਹਲਕਏ-ਦਾਮੇ-ਹਵਾ=ਲਾਲਚ ਦੇ ਜਾਲ ਦਾ ਕੈਦੀ,
ਜਾਇ-ਹੈਰਤ=ਹੈਰਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਮਲਾ, ਖਿਲਅਤ=ਚੋਗਾ,
ਮੁਰਗ਼=ਪੰਛੀ, ਦਾਮ=ਜਾਲ, ਹਿਜ਼ਾਬ=ਪਰਦਾ, ਪਿਨਹਾਂ=
ਲੁਕਿਆ, ਦੀਦਏ-ਇਬਰਤ=ਸਬਕ ਸਿੱਖਣ ਵਾਲੀ ਅੱਖ,
ਰੰਗੀਂ-ਕਬਾ=ਰੰਗੀਨ ਚੋਗੇ ਵਾਲਾ, ਪੁਰਸਿਸ਼ੇ-ਅੱਮਾਲ=
ਅਮਲਾਂ ਦੀ ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ, ਰੁਸਵਾਈ=ਬਦਨਾਮੀ)


56. ਲਾਊਂ ਵੋ ਤਿਨਕੇ ਕਹਾਂ ਸੇ ਆਸ਼ਿਯਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ

ਲਾਊਂ ਵੋ ਤਿਨਕੇ ਕਹਾਂ ਸੇ ਆਸ਼ਿਯਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ
ਬਿਜਲੀਯਾਂ ਬੇਤਾਬ ਹੈਂ ਜਿਨ ਕੋ ਜਲਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ

ਵਾਏ ਨਾਕਾਮੀ ! ਫ਼ਲਕ ਨੇ ਤਾਕ ਕਰ ਤੋੜਾ ਉਸੇ
ਮੈਂਨੇ ਜਿਸ ਡਾਲੀ ਕੋ ਤਾੜਾ ਆਸ਼ਿਯਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ

ਆਂਖ ਮਿਲ ਜਾਤੀ ਹੈ ਹਫ਼ਤਾਦੁ-ਦੋ-ਮਿੱਲਤ ਸੇ ਤੇਰੀ
ਏਕ ਪੈਮਾਨਾ ਤੇਰਾ ਸਾਰੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ

ਦਿਲ ਮੇਂ ਕੋਈ ਇਸ ਤਰਹ ਕੀ ਆਰਜ਼ੂ ਪੈਦਾ ਕਰੂੰ
ਲੌਟ ਜਾਏ ਆਸਮਾਂ ਮੇਰੇ ਮਿਟਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ

ਜਮਾ ਕਰ ਖ਼ਿਰਮਨ ਤੋ ਪਹਿਲੇ ਦਾਨਾ ਦਾਨਾ ਚੁਨਕੇ ਤੂ
ਆ ਹੀ ਨਿਕਲੇਗੀ ਕੋਈ ਬਿਜਲੀ ਜਲਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ

ਪਾਸ ਥਾ ਨਾਕਾਮੀਏ-ਸੱਯਾਦ ਕਾ ਐ ਹਮ-ਸਫ਼ੀਰ !
ਵਰਨਾ ਮੈਂ, ਔਰ ਉੜ ਕੇ ਆਤਾ ਏਕ ਦਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ ?

ਇਸ ਚਮਨ ਮੇਂ ਮੁਰਗ਼ੇ-ਦਿਲ ਗਾਏ ਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਕੇ ਗੀਤ
ਆਹ ! ਯੇ ਗੁਲਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਐਸੇ ਤਰਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ

(ਫ਼ਲਕ=ਗਗਨ, ਹਫ਼ਤਾਦੁ-ਦੋ-ਮਿੱਲਤ=ਬਹੱਤਰ ਫਿਰਕੇ
ਖ਼ਿਰਮਨ=ਖਲਿਹਾਨ, ਸੱਯਾਦ=ਸ਼ਿਕਾਰੀ, ਹਮ-ਸਫ਼ੀਰ=ਸਾਥੀ,
ਮੁਰਗ਼ੇ-ਦਿਲ=ਦਿਲ ਦਾ ਪੰਛੀ)


57. ਮਜਨੂੰ ਨੇ ਸ਼ਹਰ ਛੋੜਾ ਤੋ ਸਹਰਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ

ਮਜਨੂੰ ਨੇ ਸ਼ਹਰ ਛੋੜਾ ਤੋ ਸਹਰਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਨੱਜ਼ਾਰੇ ਕੀ ਹਵਸ ਹੋ ਤੋ ਲੈਲਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ

ਵਾਇਜ਼ ! ਕਮਾਲ-ਏ-ਤਰਕ ਸੇ ਮਿਲਤੀ ਹੈ ਯਾਂ ਮੁਰਾਦ
ਦੁਨੀਯਾਂ ਜੋ ਛੋੜ ਦੀ ਹੈ ਤੋ ਉਕਬਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ ।

ਤਕਲੀਦ ਕੀ ਰਵਿਸ਼ ਸੇ ਤੋ ਬਿਹਤਰ ਹੈ ਖ਼ੁਦ-ਕੁਸ਼ੀ
ਰਸਤਾ ਭੀ ਢੂੰਡ, ਖ਼ਿਜ਼ਰ ਕਾ ਸੌਦਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ

ਮਾਨਿੰਦ-ਏ-ਖ਼ਾਮਾ ਤੇਰੀ ਜ਼ੁਬਾਂ ਪਰ ਹੈ ਹਰਫ਼ੇ-ਗ਼ੈਰ
ਬੇਗਾਨਾ ਸ਼ੈ ਪੇ ਨਾਜ਼ਿਸ਼ੇ-ਬੇਜਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ

ਲੁਤਫ਼ੇ-ਕਲਾਮ ਕਯਾ ਜੋ ਨ ਹੋ ਦਿਲ ਮੇਂ ਦਰਦੇ-ਇਸ਼ਕ ?
ਬਿਸਮਿਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੂ, ਤੋ ਤੜਪਨਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ

ਸ਼ਬਨਮ ਕੀ ਤਰਹ ਫੂਲੋਂ ਪੇ ਰੋ, ਔਰ ਚਮਨ ਸੇ ਚਲ
ਇਸ ਬਾਗ਼ ਮੇਂ ਕਯਾਮ ਕਾ ਸੌਦਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ

ਹੈ ਆਸ਼ਿਕੀ ਮੇਂ ਰਸਮ ਅਲਗ ਸਬ ਸੇ ਬੈਠਨਾ
ਬੁਤ-ਖ਼ਾਨਾ ਭੀ, ਹਰਮ ਭੀ, ਕਿਲੀਸਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ

ਸੌਦਾਗਰੀ ਨਹੀਂ, ਯੇ ਅਬਾਦਤ ਖ਼ੁਦਾ ਕੀ ਹੈ
ਐ ਬੇਖ਼ਬਰ ! ਜਜ਼ਾ ਕੀ ਤਮੰਨਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ

ਅੱਛਾ ਹੈ ਦਿਲ ਕੇ ਸਾਥ ਰਹੇ ਪਾਸਬਾਨੇ-ਅਕਲ
ਲੇਕਿਨ ਕਭੀ ਕਭੀ ਇਸੇ ਤਨਹਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ

ਜੀਨਾ ਵੁਹ ਕਯਾ ਜੋ ਹੋ ਨਫ਼ਸੇ-ਗ਼ੈਰ ਪਰ ਮਦਾਰ ?
ਸ਼ੁਹਰਤ ਕੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਾ ਭਰੋਸਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ

ਸ਼ੋਖ਼ੀ ਜੋ ਹੈ ਸਵਾਲੇ-ਮੁਕੱਰਰ ਮੇਂ ਐ ਕਲੀਮ !
ਸ਼ਰਤੇ-ਰਜ਼ਾ ਯੇ ਹੈ ਕਿ ਤਕਾਜ਼ਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ

ਵਾਇਜ਼ ਸਬੂਤ ਲਾਏ ਜੋ ਮੈ ਕੇ ਜਵਾਜ਼ ਮੇਂ
'ਇਕਬਾਲ' ਕੀ ਯੇ ਜ਼ਿਦ ਹੈ ਕਿ ਪੀਨਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ

(ਕਮਾਲ-ਏ-ਤਰਕ=ਪੂਰਾ ਤਿਆਗ, ਉਕਬਾ=ਅਗਲਾ
ਜਹਾਨ, ਤਕਲੀਦ=ਪਿੱਛੇ ਲੱਗਣਾ, ਰਵਿਸ਼=ਢੰਗ,
ਮਾਨਿੰਦ-ਏ-ਖ਼ਾਮਾ=ਕਲਮ ਵਾਂਗ, ਹਰਫ਼ੇ-ਗ਼ੈਰ=
ਬਿਗਾਨਾ ਸ਼ਬਦ, ਨਾਜ਼ਿਸ਼ੇ-ਬੇਜਾ=ਅਯੋਗ ਮਾਣ,
ਬਿਸਮਿਲ=ਘਾਇਲ, ਕਿਲੀਸਾ=ਗਿਰਜਾ, ਜਜ਼ਾ=
ਭਲੇ ਦਾ ਬਦਲਾ, ਪਾਸਬਾਨ=ਰਾਖਾ, ਨਫ਼ਸੇ-ਗ਼ੈਰ=
ਬਿਗਾਨਾ ਸਾਹ,ਆਸਰਾ, ਮਦਾਰ=ਨਿਰਭਰ, ਰਜ਼ਾ=
ਭਾਣਾ ਮੰਨਣਾ, ਜਵਾਜ਼=ਹੱਕ ਵਿਚ)


58. ਮਕਤਬੋਂ ਮੇਂ ਕਹੀਂ ਰਾਨਾਯੀ-ਏ-ਅਫ਼ਕਾਰ ਭੀ ਹੈ ?

ਮਕਤਬੋਂ ਮੇਂ ਕਹੀਂ ਰਾਨਾਯੀ-ਏ-ਅਫ਼ਕਾਰ ਭੀ ਹੈ ?
ਖ਼ਾਨਕਾਹੋਂ ਮੇਂ ਕਹੀਂ ਲੱਜ਼ਤ-ਏ-ਅਸਰਾਰ ਭੀ ਹੈ ?

ਮੰਜ਼ਿਲ-ਏ-ਰਹਰਵਾਂ ਦੂਰ ਭੀ ਦੁਸ਼ਵਾਰ ਭੀ ਹੈ
ਕੋਈ ਇਸ ਕਾਫ਼ਲੇ ਮੇਂ ਕਾਫ਼ਲਾ ਸਲਾਰ ਭੀ ਹੈ ?

ਬੜ੍ਹ ਕੇ ਖ਼ੈਬਰ ਸੇ ਹੈ ਯੇਹ ਮਾਰਕਾ-ਏ-ਦੀਨ-ਓ-ਵਤਨ
ਇਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ ਕੋਈ ਹੈਦਰ-ਏ-ਕਰਾਰ ਭੀ ਹੈ ?

ਇਲਮ ਕੀ ਹਦ ਸੇ ਪਰੇ, ਬੰਦਾ-ਏ-ਮੋਮਿਨ ਕੇ ਲੀਯੇ
ਲੱਜ਼ਤ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਭੀ ਹੈ, ਨੇਮਤ-ਏ-ਦੀਦਾਰ ਭੀ ਹੈ ?

ਪੀਰ-ਏ-ਮੈਖ਼ਾਨਾ ਯੇਹ ਕਹਤਾ ਹੈ ਕਿ ਐਵਾਨ-ਏ-ਫ਼ਰੰਗ
ਸੁਸਤ ਬੁਨਿਯਾਦ ਭੀ ਹੈ, ਆਈਨਾ ਦੀਵਾਰ ਭੀ ਹੈ

59. ਮੌਜ-ਏ-ਦਰੀਯਾ

ਮੁਜਤਰਿਬ ਰਖਤਾ ਹੈ ਮੇਰਾ ਦਿਲ-ਏ-ਬੇਤਾਬ ਮੁਝੇ
ਐਨ ਹਸਤੀ ਹੈ ਤੜਪ ਸੂਰਤੇ ਸੀਮਾਬ ਮੁਝੇ
ਮੌਜ ਹੈ ਨਾਮ ਮੇਰਾ, ਬਹਰ ਹੈ ਪਾਯਾਬ ਮੁਝੇ
ਹੋ ਨ ਜ਼ੰਜੀਰ ਕਭੀ ਹਲਕਾ-ਏ-ਗਰਦਾਬ ਮੁਝੇ
ਆਬ ਮੇਂ ਮਿਸਲ-ਏ-ਹਵਾ ਹੁਆ ਜਾਤਾ ਹੈ ਤੌਸਨ ਮੇਰਾ
ਖ਼ਾਰ-ਏ-ਮਾਹੀ ਸੇ ਨ ਅਟਕਾ ਕਭੀ ਦਾਮਨ ਮੇਰਾ

ਮੈਂ ਉਛਲਤੀ ਹੂੰ ਕਭੀ ਜਜ਼ਬਾ-ਏ-ਮੈ ਕਾਮਿਲ ਸੇ
ਜੋਸ਼ ਮੇਂ ਸਰ ਕੋ ਪਟਕਤੀ ਹੂੰ ਕਭੀ ਸਾਹਿਲ ਸੇ
ਹੂੰ ਵੋਹ ਰਹਰੌ ਕਿ ਮੁਹੱਬਤ ਹੈ ਮੁਝੇ ਮੰਜ਼ਿਲ ਸੇ
ਕਯੂੰ ਤੜਪਤੀ ਹੂੰ ਯੇ ਪੂਛੇ ਕੋਈ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਸੇ
ਜ਼ਹਮਤ ਤੰਗੀ-ਏ-ਦਰੀਯਾ ਸੇ ਗੁਰੇਜ਼ਾਂ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਵੁਸਅਤੇ-ਬਹ ਕੀ ਫੁਰਕਤ ਮੇਂ ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਹੂੰ ਮੈਂ

(ਮੁਜਤਰਿਬ=ਬੇਚੈਨ, ਬਹ,ਬਹਰ=ਸਾਗਰ, ਤੌਸਨ=ਘੋੜਾ)


60. ਮੌਤ ਹੈ ਏਕ ਸਖ਼ਤ ਤਰ ਜਿਸ ਕਾ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਹੈ ਨਾਮ

ਮੌਤ ਹੈ ਏਕ ਸਖ਼ਤ ਤਰ ਜਿਸ ਕਾ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਹੈ ਨਾਮ
ਮਕਰ-ਓ-ਫ਼ਨ-ਏ-ਖ਼ੁਵਾਜਗੀ ਕਾਸ਼ ਸਮਝਤਾ ਗ਼ੁਲਾਮ !

ਸ਼ਰਾ-ਏ-ਮਲੂਕਾਨਾ ਮੇਂ ਜਿੱਦਤ-ਏ-ਅਹਕਾਮ ਦੇਖ
ਸੂਰ ਕਾ ਗ਼ੋਗ਼ਾ ਹਿਲਾਲ, ਹਸ਼ਰ ਕੀ ਲੱਜ਼ਤ ਹਰਾਮ !

ਦੇਖ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਸੇ ਰੂਹ ਤੇਰੀ ਹੈ ਮੁਜ਼ਮਹਿਲ
ਸੀਨਾ-ਏ-ਬੇ-ਸੋਜ਼ ਮੇਂ ਢੂੰਡ ਖ਼ੁਦੀ ਕਾ ਮਕਾਮ !

61. ਮੁਹੱਬਤ

ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਨਾ ਕਾਫ਼ਿਰ ਨਾ ਗ਼ਾਜ਼ੀ
ਮੁਹੱਬਤ ਕੀ ਰਸਮੇਂ ਨਾ ਰੂਮੀ ਨਾ ਰਾਜ਼ੀ
ਵੋਹ ਮੁਹੱਬਤ ਨਹੀਂ ਕੁਛ ਔਰ ਸ਼ੈ ਹੈ
ਸਿਖਾਤੀ ਹੈ ਜੋ ਗ਼ਜ਼ਨਵੀ ਕੋ ਇਯਾਜ਼ੀ
ਤੁਰਕੀ ਭੀ ਸ਼ੀਰੀਂ ਤਾਜ਼ੀ ਭੀ ਸ਼ੀਰੀਂ
ਹਰਫ਼-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਨਾ ਤੁਰਕੀ ਨਾ ਤਾਜ਼ੀ

62. ਮੁਝੇ ਆਹ-ਓ-ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ-ਏ-ਨੀਮ ਸ਼ਬ ਕਾ ਫਿਰ ਪਯਾਮ ਆਯਾ

ਮੁਝੇ ਆਹ-ਓ-ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ-ਏ-ਨੀਮ ਸ਼ਬ ਕਾ ਫਿਰ ਪਯਾਮ ਆਯਾ
ਥਮ ਐ ਰਹਰੋ ਕਿ ਸ਼ਾਯਦ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਮਕਾਮ ਆਯਾ

ਜ਼ਰਾ ਤਕਦੀਰ ਕੀ ਗਹਰਾਈਯੋਂ ਮੇਂ ਡੂਬ ਜਾ ਤੂ ਭੀ
ਕਿ ਇਸ ਜੰਗਾਹ ਸੇ ਮੈਂ ਬਨ ਕੇ ਤੇਗ਼-ਏ-ਬੇ-ਨਿਯਾਮ ਆਯਾ

ਯੇਹ ਮਿਸਰਾ ਲਿਖ ਦੀਯਾ ਕਿਸ ਸ਼ੋਖ਼ ਨੇ ਮੇਹਰਾਬ-ਏ-ਮਸਜਿਦ ਪਰ
ਯੇਹ ਨਾਦਾਂ ਗਿਰ ਗਯੇ ਸਜਦੋਂ ਮੇਂ ਜਬ ਵਕਤ-ਏ-ਕਯਾਮ ਆਯਾ

ਚਲ ਐ ਮੇਰੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਕਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਨੇ ਵਾਲੇ
ਵੋਹ ਮਹਫ਼ਿਲ ਉਠ ਗਯੀ ਜਿਸ ਦਮ ਤੋ ਮੁਝ ਤਕ ਦੌਰ-ਏ-ਜਾਮ ਆਯਾ

ਦੀਯਾ ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਮੁਸਲਮਾਨੋਂ ਕੋ ਸੋਜ਼ ਅਪਨਾ
ਯੇਹ ਇਕ ਮਰਦ-ਏ-ਤਨ ਆਸਾਂ ਥਾ, ਤਨ ਆਸਾਨੋਂ ਕੇ ਕਾਮ ਆਯਾ

ਇਸੀ ਇਕਬਾਲ ਕੀ ਮੈਂ ਜੁਸਤਜੂ ਕਰਤਾ ਰਹਾ ਬਰਸੋਂ
ਬੜੀ ਮੁੱਦਤ ਕੇ ਬਾਅਦ ਆਖ਼ਿਰ ਵੋਹ ਸ਼ਾਹੀਂ ਜ਼ੇਰ-ਏ-ਦਾਮ ਆਯਾ

(ਜੰਗਾਹ=ਲੜਾਈ ਦਾ ਮੈਦਾਨ)


63. ਮੁੱਲਾ ਔਰ ਬਹਿਸ਼ਤ

ਮੈਂ ਭੀ ਹਾਜ਼ਿਰ ਥਾ ਵਹਾਂ, ਜ਼ਬਤ-ਏ-ਸੁਖ਼ਨ ਕਰ ਨ ਸਕਾ
ਹਕ ਸੇ ਜਬ ਹਜ਼ਰਤ-ਏ-ਮੁੱਲਾ ਕੋ ਮਿਲਾ ਹੁਕਮ-ਏ-ਬਹਿਸ਼ਤ

ਅਰਜ਼ ਕੀ ਮੈਂਨੇ ਇਲਾਹੀ ਮੇਰੀ ਤਕਸੀਰ ਮਆਫ਼
ਖ਼ੁਸ਼ ਨ ਆਯੇਂਗੇ ਇਸੇ ਹੂਰ-ਓ-ਸ਼ਰਾਬ-ਓ-ਲਬ-ਏ-ਕਿਸ਼ਤ

ਨਹੀਂ ਫ਼ਿਰਦੌਸ ਮਕਾਮ-ਏ-ਜਦਲ-ਓ-ਕੌਲ-ਓ-ਅਕਲ
ਬਹਸ-ਓ-ਤਕਰਾਰ ਇਸ ਅੱਲਾਹ ਕੇ ਬੰਦੇ ਕੀ ਸਰਿਸ਼ਤ

ਹੈ ਬਦਆਮੇਜ਼ੀ-ਏ-ਅਕਵਾਮ-ਏ-ਮਿਲਲ ਕਾਮ ਇਸਕਾ
ਔਰ ਜੰਨਤ ਮੇਂ ਨ ਮਸਜਿਦ, ਨ ਕਲੀਸਾ, ਨ ਕੁਨਿਸ਼ਤ

(ਤਕਸੀਰ=ਜੁਰਮ, ਕਿਸ਼ਤ=ਖੇਤੀ, ਸਰਿਸ਼ਤ=ਆਦਤ, ਕੁਨਿਸ਼ਤ=
ਅਗਨਸ਼ਾਲਾ)


64. ਨ ਆਤੇ ਹਮੇਂ ਇਸ ਮੇਂ ਤਕਰਾਰ ਕਯਾ ਥੀ

ਨ ਆਤੇ, ਹਮੇਂ ਇਸ ਮੇਂ ਤਕਰਾਰ ਕਯਾ ਥੀ ?
ਮਗਰ, ਵਾਅਦਾ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਆਰ ਕਯਾ ਥੀ ?

ਤੁਮ੍ਹਾਰੇ ਪਯਾਮੀ ਨੇ ਸਬ ਰਾਜ਼ ਖੋਲਾ
ਖ਼ਤਾ ਇਸ ਮੇਂ ਬੰਦੇ ਕੀ ਸਰਕਾਰ ! ਕਯਾ ਥੀ ?

ਭਰੀ ਬਜ਼ਮ ਮੇਂ ਅਪਨੇ ਆਸ਼ਿਕ ਕੋ ਤਾੜਾ
ਤੇਰੀ ਆਂਖ ਮਸਤੀ ਮੇਂ ਹੁਸ਼ਯਾਰ ਕਯਾ ਥੀ ?

ਤਅੱਮੁਲ ਤੋ ਥਾ ਉਨ ਕੋ ਆਨੇ ਮੇਂ ਕਾਸਿਦ
ਮਗਰ ਯੇ ਬਤਾ, ਤਰਜ਼-ਏ-ਗੁਫ਼ਤਾਰ ਕਯਾ ਥੀ ?

ਖਿੰਚੇ ਖ਼ੁਦ-ਬ-ਖ਼ੁਦ ਜਾਨਿਬ-ਏ-ਤੂਰ ਮੂਸਾ
ਕਸ਼ਿਸ਼ ਤੇਰੀ ਐ ਸ਼ੌਕ-ਏ-ਦੀਦਾਰ ! ਕਯਾ ਥੀ ?

ਕਹੀਂ ਜ਼ਿਕਰ ਰਹਤਾ ਹੈ 'ਇਕਬਾਲ' ਤੇਰਾ
ਫੁਸੂੰ ਥਾ ਕੋਈ, ਤੇਰੀ ਗੁਫ਼ਤਾਰ ਕਯਾ ਥੀ ?

(ਆਰ=ਇਤਰਾਜ਼,ਸ਼ਰਮ, ਪਯਾਮੀ=ਚਿੱਠੀ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲਾ,
ਤਅੱਮੁਲ=ਉਜ਼ਰ, ਫੁਸੂੰ=ਜਾਦੂ)


65. ਨ ਕਰ ਜ਼ਿਕਰ-ਏ-ਫ਼ਿਰਾਕ ਵ ਆਸ਼ਨਾਈ

ਨ ਕਰ ਜ਼ਿਕਰ-ਏ-ਫ਼ਿਰਾਕ ਵ ਆਸ਼ਨਾਈ
ਕਿ ਅਸਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ ਖ਼ੁਦ ਨੁਮਾਈ

ਨ ਦਰੀਯਾ ਕਾ ਜ਼ਿਯਾਂ ਹੈ ਨ ਗੁਹਰ ਕਾ
ਦਿਲ ਦਰੀਯਾ ਸੇ ਗੌਹਰ ਕੀ ਜੁਦਾਈ

ਤਮੀਜ਼ ਖ਼ਾਰ ਵ ਗੁਲ ਸੇ ਆਸ਼ਕਾਰਾ
ਨਸੀਮ ਸੁਬਹ ਕੀ ਰੌਸ਼ਨ ਜ਼ਮੀਰੀ

ਹਿਫ਼ਾਜ਼ਤ ਫੂਲ ਕੀ ਮੁਮਕਿਨ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਅਗਰ ਕਾਂਟੇ ਮੇਂ ਹੋ ਖ਼ੂ-ਏ-ਹੁਰੇਰੀ

66. ਨਾਨਕ

ਕੌਮ ਨੇ ਪੈਗ਼ਾਮੇ ਗੌਤਮ ਕੀ ਜ਼ਰਾ ਪਰਵਾਹ ਨ ਕੀ
ਕਦਰ ਪਹਚਾਨੀ ਨ ਅਪਨੇ ਗੌਹਰੇ ਯਕ ਦਾਨਾ ਕੀ

ਆਹ ! ਬਦਕਿਸਮਤ ਰਹੇ ਆਵਾਜ਼ੇ ਹਕ ਸੇ ਬੇਖ਼ਬਰ
ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ਅਪਨੇ ਫਲ ਕੀ ਸ਼ੀਰੀਨੀ ਸੇ ਹੋਤਾ ਹੈ ਸ਼ਜਰ

ਆਸ਼ਕਾਰ ਉਸਨੇ ਕੀਯਾ ਜੋ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਾ ਰਾਜ਼ ਥਾ
ਹਿੰਦ ਕੋ ਲੇਕਿਨ ਖ਼ਯਾਲੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਪਰ ਨਾਜ਼ ਥਾ

ਸ਼ਮਏਂ-ਹਕ ਸੇ ਜੋ ਮੁਨੱਵਰ ਹੋ ਯੇ ਵੋ ਮਹਫ਼ਿਲ ਨ ਥੀ
ਬਾਰਿਸ਼ੇ ਰਹਮਤ ਹੂਈ ਲੇਕਿਨ ਜ਼ਮੀਂ ਕਾਬਿਲ ਨ ਥੀ

ਆਹ ! ਸ਼ੂਦਰ ਕੇ ਲੀਏ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਗ਼ਮ ਖ਼ਾਨਾ ਹੈ
ਦਰਦੇ ਇਨਸਾਨੀ ਸੇ ਇਸ ਬਸਤੀ ਕਾ ਦਿਲ ਬੇਗਾਨਾ ਹੈ

ਬ੍ਰਹਮਨ ਸ਼ਰਸ਼ਾਰ ਹੈ ਅਬ ਤਕ ਮਯੇ ਪਿੰਦਾਰ ਮੇਂ
ਸ਼ਮਏਂ ਗੌਤਮ ਜਲ ਰਹੀ ਹੈ ਮਹਫ਼ਿਲੇ ਅਗ਼ਯਾਰ ਮੇਂ

ਬੁਤਕਦਾ ਫਿਰ ਬਾਦ ਮੁੱਦਤ ਕੇ ਰੌਸ਼ਨ ਹੂਆ
ਨੂਰੇ ਇਬਰਾਹੀਮ ਸੇ ਆਜ਼ਰ ਕਾ ਘਰ ਰੌਸ਼ਨ ਹੂਆ

ਫਿਰ ਉਠੀ ਆਖ਼ਿਰ ਸਦਾ ਤੌਹੀਦ ਕੀ ਪੰਜਾਬ ਸੇ
ਹਿੰਦ ਕੋ ਇਕ ਮਰਦੇ ਕਾਮਿਲ ਨੇ ਜਗਾਯਾ ਖ਼ਾਬ ਸੇ

(ਗੌਹਰ=ਮੋਤੀ, ਸ਼ੀਰੀਨੀ=ਮਿਠਾਸ, ਸ਼ਜਰ=ਰੁੱਖ, ਆਸ਼ਕਾਰ=ਪ੍ਰਗਟ,
ਮੁਨੱਵਰ=ਰੋਸ਼ਨ, ਸ਼ਰਸ਼ਾਰ=ਸੰਤੁਸ਼ਟ, ਪਿੰਦਾਰ=ਹੰਕਾਰ, ਅਗ਼ਯਾਰ=ਦੂਸਰੇ,
ਤੌਹੀਦ=ਰੱਬ ਇੱਕ ਹੈ)


67. ਨ ਤੂ ਜ਼ਮੀਂ ਕੇ ਲੀਏ ਹੈ ਨ ਆਸਮਾਂ ਕੇ ਲੀਏ

ਨ ਤੂ ਜ਼ਮੀਂ ਕੇ ਲੀਏ ਹੈ ਨ ਆਸਮਾਂ ਕੇ ਲੀਏ
ਜਹਾਂ ਹੈ ਤੇਰੇ ਲੀਏ ਤੂ ਨਹੀਂ ਜਹਾਂ ਕੇ ਲੀਏ

ਮਕਾਮੇ ਪਰਵਰਿਸ਼-ਏ ਆਹ-ਓ-ਨਾਲਾ ਹੈ ਯੇ ਚਮਨ
ਨਾ ਸੈਰੋ ਗੁਲ ਕੇ ਲੀਏ ਹੈ ਨ ਆਸ਼ਿਯਾਂ ਕੇ ਲੀਏ

ਨਿਸ਼ਨੇ ਰਾਹ ਦਿਖਾਤੇ ਥੇ ਜੋ ਸਿਤਾਰੋਂ ਕੋ
ਤਰਸ ਗਯੇ ਹੈਂ ਕਿਸੀ ਮਰਦੇ ਰਾਹਦਾਂ ਕੇ ਲੀਏ

ਨਿਗਹ ਬੁਲੰਦ, ਸੁਖਨ ਦਿਲਨਵਾਜ਼ ਜਾਂ ਪੁਰਸੋਜ਼
ਯਹੀ ਹੈ ਰਖ਼ਤੇ ਸਫ਼ਰ ਮੀਰੇ ਕਾਰਵਾਂ ਕੇ ਲੀਏ

ਜ਼ਰਾ ਸੀ ਬਾਤ ਥੀ ਅੰਦੇਸ਼ਾ-ਏ-ਅਜ਼ਮ ਨੇ ਉਸੇ
ਬੜਾ ਦਿਯਾ ਹੈ ਫ਼ਕਤ ਜ਼ੇਬੇ ਦਾਸਤਾਂ ਕੇ ਲੀਏ

(ਆਸ਼ਿਯਾਂ=ਘਰ, ਰਖ਼ਤ=ਸਮਾਨ)


68. ਨਯਾ ਸ਼ਿਵਾਲਾ

ਸਚ ਕਹ ਦੂੰ ਐ ਬਰਹਮਨ ਗਰ ਤੂ ਬੁਰਾ ਨ ਮਾਨੇ
ਤੇਰੇ ਸਨਮ ਕਦੋਂ ਕੇ ਬੁਤ ਹੋ ਗਏ ਪੁਰਾਨੇ

ਅਪਨੋਂ ਸੇ ਬੈਰ ਰਖਨਾ ਤੂਨੇ ਬੁਤੋਂ ਸੇ ਸੀਖਾ
ਜੰਗ ਓ ਜਦਲ ਸਿਖਾਯਾ ਵਾਈਜ਼ ਕੋ ਭੀ ਖ਼ੁਦਾ ਨੇ

ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਮੈਂਨੇ ਅਖ਼ਿਰ ਦੈਰ ਓ ਹਰਮ ਕੋ ਛੋੜਾ
ਵਾਈਜ਼ ਕਾ ਵਾਜ਼ ਛੋੜਾ ਛੋੜੇ ਤੇਰੇ ਫ਼ਸਾਨੇ

ਪੱਥਰ ਕੀ ਮੂਰਤੋਂ ਮੇਂ ਸਮਝਾ ਹੈ ਤੂ ਖ਼ੁਦਾ ਹੈ
ਖ਼ਾਕੇ ਵਤਨ ਕਾ ਮੁਝ ਕੋ ਹਰ ਜ਼ੱਰਾ ਦੇਵਤਾ ਹੈ

ਆ ਗ਼ੈਰੀਅਤ ਕੇ ਪਰਦੇ ਏਕ ਬਾਰ ਫਿਰ ਉਠਾ ਦੇਂ
ਬਿਛੜੋਂ ਕੋ ਫਿਰ ਮਿਲਾ ਦੇਂ ਨਕਸ਼ੇ ਦੂਈ ਮਿਟਾ ਦੇਂ

ਸੂਨੀ ਪੜੀ ਹੂਈ ਹੈ ਮੁੱਦਤ ਸੇ ਦਿਲ ਕੀ ਬਸਤੀ
ਆ ਏਕ ਨਯਾ ਸ਼ਿਵਾਲਾ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਮੇਂ ਬਨਾ ਦੇਂ

ਦੁਨੀਯਾਂ ਕੇ ਤੀਰਥੋਂ ਸੇ ਊਂਚਾ ਹੋ ਅਪਨਾ ਤੀਰਥ
ਦਾਮਨੇ ਆਸਮਾਂ ਸੇ ਇਸਕਾ ਕਲਸ਼ ਮਿਲਾ ਦੇਂ

ਹਰ ਸੁਬਹ ਉਠ ਕੇ ਗਾਏਂ ਮੰਤਰ ਵੋ ਮੀਠੇ-ਮੀਠੇ
ਸਾਰੇ ਪੁਜਾਰੀਓਂ ਕੋ ਮਯ ਪ੍ਰੀਤ ਕੀ ਪਿਲਾ ਦੇਂ

ਸ਼ਕਤੀ ਭੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਭੀ ਭਕਤੋਂ ਕੇ ਗੀਤ ਮੇਂ ਹੈ
ਧਰਤੀ ਕੇ ਬਾਸੀਓਂ ਕੀ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰੀਤ ਮੇਂ ਹੈ

(ਸਨਮ ਕਦੋਂ=ਮੰਦਿਰਾਂ, ਵਾਈਜ਼=ਧਰਮ ਉਪਦੇਸ਼ਕ, ਦੈਰ ਓ ਹਰਮ=ਸ਼ਿਵਾਲਾ ਤੇ ਮਸਜਿਦ)


69. ਨੈ ਮੁਹਰਹ ਬਾਕੀ, ਨੈ ਮੁਹਰਹ ਬਾਜ਼ੀ

ਨੈ ਮੁਹਰਹ ਬਾਕੀ, ਨੈ ਮੁਹਰਹ ਬਾਜ਼ੀ
ਜੀਤਾ ਹੈ ਰੂਮੀ ਹਾਰਾ ਹੈ ਰਾਜ਼ੀ

ਰੌਸ਼ਨ ਹੈ ਜਾਮ-ਏ-ਜਮਸ਼ੇਦ ਅਬ ਤਕ
ਸ਼ਾਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬੇ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਬਾਜ਼ੀ

ਦਿਲ ਹੈ ਮੁਸਲਮਾਂ ਮੇਰਾ ਨ ਤੇਰਾ
ਤੂ ਭੀ ਨਮਾਜ਼ੀ ਮੈਂ ਭੀ ਨਮਾਜ਼ੀ

ਮੈਂ ਜਾਨਤਾ ਹੂੰ ਅੰਜਾਮ ਉਸਕਾ
ਜਿਸ ਮਾਰਕੇ ਮੇਂ ਮੁੱਲਾ ਹੋ ਗ਼ਾਜ਼ੀ

ਤੁਰਕੀ ਭੀ ਸ਼ੀਰੀਂ ਤਾਜ਼ੀ ਭੀ ਸ਼ੀਰੀਂ
ਹਰਫ਼-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਤੁਰਕੀ ਨ ਤਾਜ਼ੀ

ਆਜ਼ਰ ਕਾ ਪੇਸ਼ਾ ਖਾਰਾ ਤਰਾਸ਼ੀ
ਕਾਰ-ਏ-ਖ਼ਲੀਲਾਂ ਖਾਰਾ ਗੁਦਾਜ਼ੀ

ਤੂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ ਪਾਯੰਦਗੀ ਹੈ
ਬਾਕੀ ਹੈ ਜੋ ਕੁਛ ਸਬ ਖ਼ਾਕ ਬਾਜ਼ੀ

70. ਨਿਗਾਹ-ਏ-ਫ਼ਕਰ ਮੇਂ ਸ਼ਾਨ-ਏ-ਸਿਕੰਦਰੀ ਕਯਾ ਹੈ

ਨਿਗਾਹ-ਏ-ਫ਼ਕਰ ਮੇਂ ਸ਼ਾਨ-ਏ-ਸਿਕੰਦਰੀ ਕਯਾ ਹੈ
ਖ਼ਿਰਾਜ਼ ਕੀ ਜੋ ਗਦਾ ਹੋ ਵੋਹ ਕੈਸਰੀ ਕਯਾ ਹੈ

ਬੁਤੋਂ ਸੇ ਤੁਝ ਕੋ ਉਮੀਦੇਂ ਖ਼ੁਦਾ ਸੇ ਨਾਉਮੀਦੀ
ਮੁਝੇ ਬਤਾ ਤੋ ਸਹੀ ਔਰ ਕਾਫ਼ਿਰੀ ਕਯਾ ਹੈ

ਫ਼ਲਕ ਨੇ ਉਨਕੋ ਅਤਾ ਕੀ ਹੈ ਖ਼ਵਾਜਗੀ ਕਿ ਜਿਨਹੇਂ
ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਰਵਿਸ਼-ਏ-ਬੰਦਾ ਪਰਵਰੀ ਕਯਾ ਹੈ

ਫ਼ਕਤ ਨਿਗਾਹ ਸੇ ਹੋਤਾ ਹੈ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦਿਲ ਕਾ
ਨ ਹੋ ਨਿਗਾਹ ਮੇਂ ਸ਼ੋਖ਼ੀ ਤੋ ਦਿਲਬਰੀ ਕਯਾ ਹੈ

ਇਸੀ ਖ਼ਤਾ ਸੇ ਇਤਾਬ-ਏ-ਮਲੂਕ ਹੈ ਮੁਝ ਪਰ
ਕਿ ਜਾਨਤਾ ਹੂੰ ਮਾਲ-ਏ-ਸਿਕੰਦਰੀ ਕਯਾ ਹੈ

ਕਿਸੇ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਮੰਨਾ-ਏ-ਸਰਵਰੀ, ਲੇਕਿਨ
ਖ਼ੁਦੀ ਕੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਿਸ ਮੇਂ ਵੋਹ ਸਰਵਰੀ ਕਯਾ ਹੈ

ਖ਼ੁਸ਼ ਆ ਗਈ ਹੈ ਜਹਾਂ ਕੋ ਕਲੰਦਰੀ ਮੇਰੀ
ਵਗਰਨਾ ਸ਼ੇਅਰ ਮੇਰਾ ਕਯਾ ਹੈ ਸ਼ਾਅਰੀ ਕਯਾ ਹੈ

(ਖ਼ਵਾਜਗੀ=ਮਾਲਿਕ ਹੋਣਾ, ਇਤਾਬ=ਗੁੱਸਾ, ਮਲੂਕ=ਫ਼ਰਿਸ਼ਤਾ)


71. ਨਿਸ਼ਾਂ ਯਹੀ ਹੈ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ ਜ਼ਿੰਦਾ ਕੌਮੋਂ ਕਾ

ਨਿਸ਼ਾਂ ਯਹੀ ਹੈ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ ਜ਼ਿੰਦਾ ਕੌਮੋਂ ਕਾ
ਕਿ ਸੁਬਹੋ ਸ਼ਾਮ ਬਦਲਤੀ ਹੈਂ ਉਨਕੀ ਤਕਦੀਰੇਂ

ਕਮਾਲੇ ਸਿਦਕੋ ਮੁਰੱਵਤ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਉਨਕੀ
ਮਆਫ਼ ਕਰਤੀ ਹੈ ਫ਼ਿਤਰਤ ਭੀ ਉਨਕੀ ਤਕਸੀਰੇਂ

ਕਲੰਦਰਾਨਾ ਅਦਾਏਂ ਸਿਕੰਦਰਾਨਾ ਜਲਾਲ
ਯਹ ਉਮਤੇਂ ਹੈਂ ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਬਰਹਨਾ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰੇਂ

ਖ਼ੁਦੀ ਹੈ ਮਰਦੇ ਖ਼ੁਦ ਆਗਾਹ ਕਾ ਜਮਾਲੋ ਜਲਾਲ
ਕਿ ਯਹ ਕਿਤਾਬ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਤਮਾਮ ਤਫ਼ਸੀਰੇਂ

ਸ਼ੁਕੋਹੋ ਈਦ ਕਾ ਮੁਨਕਿਰ ਨਹੀਂ ਹੂੰ ਮੈਂ ਲੇਕਿਨ
ਕੁਬੂਲੇ ਹਕ ਹੈਂ ਫ਼ਕਤ ਮਰਦੇ ਹੁਰ ਕੀ ਤਕਬੀਰੇਂ

ਹਕੀਮ ਮੇਰੀ ਨਵਾਓਂ ਕਾ ਰਾਜ਼ ਕਯਾ ਜਾਨੇ
ਵਰਾਏ ਅਕਲ ਹੈ ਅਹਲੇਜੁਨੂੰ ਕੀ ਤਦਬੀਰੇਂ

(ਸਿਦਕ=ਸੱਚ, ਤਕਸੀਰੇਂ=ਘਾਟਾਂ, ਸ਼ੁਕੋਹੋ=ਪ੍ਰਤਾਪ, ਦਿਰਾਏ=ਘੰਟਾ)


72. ਐ ਵਾਦੀ-ਏ-ਲੋਲਾਬ

ਪਾਨੀ ਤੇਰੇ ਚਸ਼ਮੋਂ ਕਾ ਤੜਪਤਾ ਹੂਆ ਸੀਮਾਬ
ਮੁਰਗ਼ਾਨ-ਏ-ਸਹਰ ਤੇਰੀ ਫ਼ਿਜ਼ਾਓਂ ਮੇਂ ਹੈਂ ਬੇਤਾਬ
ਐ ਵਾਦੀ-ਏ-ਲੋਲਾਬ

ਗਰ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਹੰਗਾਮਾ ਨ ਹੋਂ ਮਨਬਰ-ਓ-ਮਹਰਾਬ
ਦੀਨ ਬੰਦਾ-ਏ-ਮੋਮਿਨ ਕੇ ਲੀਯੇ ਮੌਤ ਹੈ ਯਾ ਖ਼ਵਾਬ
ਐ ਵਾਦੀ-ਏ-ਲੋਲਾਬ

ਹੈਂ ਸਾਜ਼ ਪੇ ਮੌਕੂਫ਼ ਨਾਵਾ ਹਾਅਏ ਜੀਆਂ ਸੋਜ਼
ਢੀਲੀ ਹੋਂ ਅਗਰ ਤਾਰ ਤੋ ਬੇਕਾਰ ਹੈ ਮਿਜ਼ਰਾਬ
ਐ ਵਾਦੀ-ਏ-ਲੋਲਾਬ

ਮੁੱਲਾ ਕੀ ਨਜ਼ਰ ਨੂਰ-ਏ-ਫ਼ਿਰਸਤ ਸੇ ਹੈ ਖਾਲੀ
ਬੇਸੋਜ਼ ਹੈ ਮੈਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਸੂਫ਼ੀ ਕੀ ਮੈ-ਏ-ਨਾਬ
ਐ ਵਾਦੀ-ਏ-ਲੋਲਾਬ

ਬੇਦਾਰ ਹੋਂ ਦਿਲ ਜਿਸ ਕੀ ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ-ਏ-ਸਹਰੀ ਸੇ
ਇਸ ਕੌਮ ਮੇਂ ਮੁੱਦਤ ਸੇ ਵੋਹ ਦਰਵੇਸ਼ ਹੈ ਨਾਯਾਬ
ਐ ਵਾਦੀ-ਏ-ਲੋਲਾਬ

73. ਫਿਰ ਬਾਦ-ਏ-ਬਹਾਰ ਆਈ, ਇਕਬਾਲ ਗ਼ਜ਼ਲ ਖ਼ਵਾਂ ਹੋ

ਫਿਰ ਬਾਦ-ਏ-ਬਹਾਰ ਆਈ, ਇਕਬਾਲ ਗ਼ਜ਼ਲ ਖ਼ਵਾਂ ਹੋ
ਗੁੰਚਾ ਹੈ ਅਗਰ ਗੁਲ ਹੋ, ਗੁਲ ਹੋ ਤੋ ਗੁਲਸਿਤਾਂ ਹੋ

ਤੂ ਖ਼ਾਕ ਕੀ ਮੁੱਠੀ ਹੈ, ਅਜ਼ਾਂ ਕੀ ਹਰਾਰਤ ਸੇ
ਬਰਹਮ ਹੋ, ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਹੋ, ਵੁਸਅਤ ਮੇਂ ਬਯਾਬਾਂ ਹੋ

ਤੂ ਜਿਨਸ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਹੈ, ਕੀਮਤ ਹੈ ਗਿਰਾਂ ਤੇਰੀ
ਕਮ ਮਾਯਾ ਹੈ ਸੌਦਾਗਰ, ਇਸ ਦੇਸ਼ ਮੇਂ ਅਰਜ਼ਾਂ ਹੋ

ਕਯੂੰ ਸਾਜ਼ ਕੇ ਪਰਦੇ ਮੇਂ ਮਸਤੂਰ ਹੋ ਲੈ ਤੇਰੀ
ਤੂ ਨਗ਼ਮਾ-ਏ-ਰੰਗੀਂ ਹੈ, ਹਰ ਗੋਸ਼ ਪਰ ਉਰਿਯਾਂ ਹੋ

ਐ-ਰਹਰਵੇ ਫ਼ਰਜ਼ਾਨਾ, ਰਸਤੇ ਮੇਂ ਅਗਰ ਤੇਰੇ
ਗੁਲਸ਼ਨ ਹੈ ਤੋ ਸ਼ਬਨਮ ਹੋ, ਸਹਰਾ ਹੈ ਤੋ ਤੂਫ਼ਾਂ ਹੋ

ਸਾਮਾਂ ਕੀ ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਂ ਮੁਜ਼ਮਿਰ ਹੈ ਤਨ-ਏ-ਆਸਾਨੀ
ਮਕਸਦ ਹੈ ਅਗਰ ਮੰਜ਼ਿਲ ਗ਼ਾਰਤ ਗਰ ਸਾਮਾਂ ਹੋ

(ਅਰਜ਼ਾਂ=ਸਸਤਾ, ਮਸਤੂਰ=ਛੁੱਪੀ, ਉਰਿਯਾਂ=ਨਗਨ,
ਫ਼ਰਜ਼ਾਨਾ=ਅਕਲਮੰਦ, ਮੁਜ਼ਮਿਰ=ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ)


74. ਫਿਰ ਚਿਰਾਗ਼-ਏ-ਲਾਲਾ ਸੇ ਰੌਸ਼ਨ ਹੂਏ ਕੋਹ-ਓ-ਦਮਨ

ਫਿਰ ਚਿਰਾਗ਼-ਏ-ਲਾਲਾ ਸੇ ਰੌਸ਼ਨ ਹੂਏ ਕੋਹ-ਓ-ਦਮਨ
ਮੁਝ ਕੋ ਫਿਰ ਨਗ਼ਮੋਂ ਪੇ ਉਕਸਾਨੇ ਲਗਾ ਮੁਰਗ਼-ਏ-ਚਮਨ

ਫੂਲ ਹੈਂ ਸਹਰਾ ਮੇਂ ਯਾ ਪਰੀਯਾਂ ਕਿਤਾਰ ਅੰਦਰ ਕਿਤਾਰ
ਉਦੇ ਉਦੇ, ਨੀਲੇ ਨੀਲੇ, ਪੀਲੇ ਪੀਲੇ ਪੈਰਹਨ

ਬਰਗ਼-ਏ-ਗੁਲ ਪਰ ਰਖ ਗਯੀ ਸ਼ਬਨਮ ਕਾ ਮੋਤੀ ਬਾਦ-ਏ-ਸੁਬਹ
ਔਰ ਚਮਕਾਤੀ ਹੈ ਇਸ ਮੋਤੀ ਕੋ ਸੂਰਜ ਕੀ ਕਿਰਨ

ਹੁਸਨ-ਏ-ਬੇਪਰਵਾ ਕੋ ਅਪਨੀ ਬੇ-ਨਕਾਬੀ ਕੇ ਲੀਯੇ
ਹੋਂ ਅਗਰ ਸ਼ਹਰੋਂ ਸੇ ਬਨ ਪਯਾਰੇ ਤੋ ਸ਼ਹਰ ਅੱਛੇ ਕਿ ਬਨ

ਅਪਨੇ ਮਨ ਮੇਂ ਡੂਬ ਕਰ ਪਾ ਜਾ ਸੁਰਾਗ਼-ਏ-ਜ਼ਿੰਦਗੀ
ਤੂ ਅਗਰ ਮੇਰਾ ਨਹੀਂ ਬਨਤਾ ਨ ਬਨ, ਅਪਨਾ ਤੋ ਬਨ

ਮਨ ਕੀ ਦੁਨੀਯਾ ! ਮਨ ਕੀ ਦੁਨੀਯਾ ਸੋਜ਼-ਓ-ਮਸਤੀ ਜਜ਼ਬ-ਓ-ਸ਼ੌਕ
ਤਨ ਕੀ ਦੁਨੀਯਾ ! ਤਨ ਕੀ ਦੁਨੀਯਾ ਸੂਦ-ਓ-ਸੌਦਾ ਮਕਰ-ਓ-ਫ਼ਨ

ਮਨ ਕੀ ਦੌਲਤ ਹਾਥ ਆਤੀ ਹੈ ਤੋ ਫਿਰ ਜਾਤੀ ਨਹੀਂ
ਤਨ ਕੀ ਦੌਲਤ ਛਾਓਂ ਹੈ ਆਤਾ ਹੈ ਧਨ ਜਾਤਾ ਹੈ ਧਨ

ਮਨ ਕੀ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਨ ਪਾਯਾ ਮੈਨੇਂ ਅਫ਼ਰੰਗ਼ੀ ਕਾ ਰਾਜ
ਮਨ ਕੀ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਨ ਦੇਖੇ ਮੈਂਨੇ ਸ਼ੇਖ਼-ਓ-ਬਰਹਮਨ

ਪਾਨੀ ਪਾਨੀ ਕਰ ਗਯੀ ਮੁਝ ਕੋ ਕਲੰਦਰ ਕੀ ਯੇਹ ਬਾਤ
ਤੂ ਝੁਕਾ ਜਬ ਗ਼ੈਰ ਕੇ ਆਗੇ ਨ ਤਨ ਤੇਰਾ ਨ ਮਨ

75. ਪੂਛ ਉਸ ਸੇ ਕਿ ਮਕਬੂਲ ਹੈ ਫ਼ਿਤਰਤ ਕੀ ਗਵਾਹੀ

ਪੂਛ ਉਸ ਸੇ ਕਿ ਮਕਬੂਲ ਹੈ ਫ਼ਿਤਰਤ ਕੀ ਗਵਾਹੀ
ਤੂ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਮੰਜ਼ਿਲ ਹੈ ਕਿ ਭਟਕਾ ਹੂਆ ਰਾਹੀ

ਕਾਫ਼ਿਰ ਹੈ ਮੁਸਲਮਾਂ ਤੋ ਨ ਸ਼ਾਹੀ ਨ ਫ਼ਕੀਰੀ
ਮੋਮਿਨ ਹੈ ਤੋ ਕਰਤਾ ਹੈ ਫ਼ਕੀਰੀ ਮੇਂ ਭੀ ਸ਼ਾਹੀ

ਕਾਫ਼ਿਰ ਹੈ ਤੋ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਪੇ ਕਰਤਾ ਹੈ ਭਰੋਸਾ
ਮੋਮਿਨ ਹੈ ਤੋ ਬੇ-ਤੇਗ਼ ਭੀ ਲੜਤਾ ਹੈ ਸਿਪਾਹੀ

ਕਾਫ਼ਿਰ ਹੈ ਤੋ ਹੈ ਤਾਬਾ-ਏ-ਤਕਦੀਰ ਮੁਸਲਮਾਂ
ਮੋਮਿਨ ਹੈ ਤੋ ਵੋਹ ਆਪ ਹੈ ਤਕਦੀਰ-ਏ-ਇਲਾਹੀ

ਮੈਂਨੇ ਤੋ ਕੀਯਾ ਪਰਦਾ-ਏ-ਅਸਰਾਰ ਕੋ ਭੀ ਚਾਕ
ਦੈਰੀਨਾ ਹੈ ਤੇਰਾ ਮਰਜ਼-ਏ-ਕੌਰ ਨਿਗਾਹੀ

(ਅਸਰਾਰ=ਭੇਦ)


76. ਪਰੀਸ਼ਾਂ ਹੋ ਕੇ ਮੇਰੀ ਖ਼ਾਕ ਆਖ਼ਿਰ ਦਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ

ਪਰੀਸ਼ਾਂ ਹੋ ਕੇ ਮੇਰੀ ਖ਼ਾਕ ਆਖ਼ਿਰ ਦਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ
ਜੋ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਅਬ ਹੈ ਯਾ ਰਬ ਫਿਰ ਵਹੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ

ਨ ਕਰ ਦੇਂ ਮੁਝ ਕੋ ਮਜਬੂਰ-ਏ-ਨਵਾ ਫ਼ਿਰਦੌਸ ਮੇਂ ਹੂਰੇਂ
ਮੇਰਾ ਸੋਜ਼-ਏ-ਦਰੂੰ ਫਿਰ ਗਰਮੀ-ਏ-ਮਹਫ਼ਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ

ਕਭੀ ਛੋੜੀ ਹੁਈ ਮੰਜ਼ਿਲ ਭੀ ਯਾਦ ਆਤੀ ਹੈ ਰਾਹੀ ਕੋ
ਖਟਕ ਸੀ ਹੈ, ਜੋ ਸੀਨੇ ਮੇਂ, ਗ਼ਮ-ਏ-ਮੰਜ਼ਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ

ਬਨਾਯਾ ਇਸ਼ਕ ਨੇ ਦਰੀਯਾ'ਏ ਨ ਪਾਯਦਾ ਕਰਾਂ ਮੁਝ ਕੋ
ਯੇ ਮੇਰੀ ਖ਼ੁਦ ਨਿਗਹਦਾਰੀ ਮੇਰਾ ਸਾਹਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ

ਕਹੀਂ ਇਸ ਆਲਮ-ਏ-ਬੇ-ਰੰਗ-ਓ-ਬੂ ਮੇਂ ਭੀ ਤਲਬ ਮੇਰੀ
ਵਹੀ ਅਫ਼ਸਾਨਾ'ਏ ਦੰਬਾਲਾ'ਏ ਮਹਮਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ

ਉਰੂਜ-ਏ-ਆਦਮ-ਏ-ਖ਼ਾਕੀ ਸੇ ਅੰਜੁਮ ਸਹਮੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ
ਕਿ ਯੇ ਟੂਟਾ ਹੁਆ ਤਾਰਾ ਮਾਹ-ਏ-ਕਾਮਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ

(ਸੋਜ਼-ਏ-ਦਰੂੰ=ਦਿਲ ਦੀ ਜਲਨ, ਦੰਬਾਲਾ=ਪੂਛ)


77. ਕੌਮੋਂ ਕੇ ਲੀਯੇ ਮੌਤ ਹੈ ਮਰਕਜ਼ ਸੇ ਜੁਦਾਈ

ਕੌਮੋਂ ਕੇ ਲੀਯੇ ਮੌਤ ਹੈ ਮਰਕਜ਼ ਸੇ ਜੁਦਾਈ
ਹੋ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਮਰਕਜ਼ ਤੋ ਖ਼ੁਦੀ ਕਯਾ ਹੈ ਖ਼ੁਦਾਈ

ਜੋ ਫ਼ਕਰ ਹੂਆ ਤਲਖ਼ੀ-ਏ-ਦੈਰਾਂ ਕਾ ਗਿਲਾਮੰਦ
ਉਸ ਫ਼ਕਰ ਮੇਂ ਬਾਕੀ ਹੈ ਅਭੀ ਬੂ-ਏ-ਗਦਾਈ

ਉਸ ਦੌਰ ਮੇਂ ਭੀ ਮਰਦ-ਏ-ਖ਼ੁਦਾ ਕੋ ਹੈ ਮਯੱਸਰ
ਜੋ ਮੋਜਜ਼ਾ ਪਰਬਤ ਕੋ ਬਨਾ ਸਕਤਾ ਹੈ ਰਾਈ

ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ! ਸਰ-ਏ-ਪਰਦਾ-ਏ-ਮਸ਼ਰਿਕ ਸੇ ਨਿਕਲ ਕਰ
ਪਹਨਾ ਮੇਰੇ ਕੋਹਸਾਰ ਕੋ ਮਲਬੂਸ-ਏ-ਹਿਨਾਈ

78. ਰਾਮ

ਲਬਰੇਜ਼ ਹੈ ਸ਼ਰਾਬੇ ਹਕੀਕਤ ਸੇ ਜਾਮ-ਏ-ਹਿੰਦ
ਸਬ ਫ਼ਲਸਫ਼ੀ ਹੈਂ ਖ਼ਿਤਾ-ਏ-ਮਗ਼ਰਿਬ ਕੇ ਰਾਮ-ਏ-ਹਿੰਦ

ਯਹ ਹਿੰਦੀਓਂ ਕੇ ਫ਼ਿਕਰੇ-ਫ਼ਲਕ ਰਸ ਕਾ ਹੈ ਅਸਰ
ਰਿਫ਼ਅਤ ਮੇਂ ਆਸਮਾਂ ਸੇ ਭੀ ਊਂਚਾ ਹੈ ਬਾਮ-ਏ-ਹਿੰਦ

ਇਸ ਦੇਸ਼ ਮੇਂ ਹੂਏ ਹੈਂ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਮਲਕ ਸਰਿਸ਼ਤ
ਮਸ਼ਹੂਰ ਜਿਨਕੇ ਦਮ ਸੇ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾਂ ਮੇਂ ਨਾਮ-ਏ-ਹਿੰਦ

ਹੈ ਰਾਮ ਕੇ ਵਜ਼ੂਦ ਪੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਂ ਕੋ ਨਾਜ਼
ਅਹਲੇ ਨਜ਼ਰ ਸਮਝਤੇ ਹੈਂ ਉਸਕੋ ਇਮਾਮ-ਏ-ਹਿੰਦ

ਏਜਾਜ਼ ਇਸ ਚਿਰਾਗ਼ੇ-ਹਿਦਾਯਤ ਕਾ ਯਹੀ ਹੈ
ਰੋਸ਼ਨ ਤਰ ਅਜ ਸਹਰ ਹੈ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ ਸ਼ਾਮ-ਏ-ਹਿੰਦ

ਤਲਵਾਰ ਕਾ ਧਨੀ ਥਾ, ਸ਼ੁਜਾਅਤ ਮੇਂ ਫ਼ਰਦ ਥਾ
ਪਾਕੀਜ਼ਗੀ ਮੇਂ, ਜੋਸ਼-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਂ ਫ਼ਰਦ ਥਾ

(ਲਬਰੇਜ਼=ਨੱਕੋ ਨੱਕ ਭਰਿਆ, ਸ਼ੁਜਾਅਤ=ਵੀਰਤਾ, ਫ਼ਰਦ=ਇਕੱਲਾ)


79. ਰਿੰਦੋਂ ਕੋ ਭੀ ਮਾਲੂਮ ਹੈਂ ਸੂਫ਼ੀ ਕੇ ਕਮਾਲਾਤ

ਰਿੰਦੋਂ ਕੋ ਭੀ ਮਾਲੂਮ ਹੈਂ ਸੂਫ਼ੀ ਕੇ ਕਮਾਲਾਤ
ਹਰ ਚੰਦ ਕਿ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਹੀਂ ਇਨ ਕੇ ਕਰਾਮਾਤ

ਖ਼ੁਦ-ਗੀਰੀ-ਓ-ਖ਼ੁਦਾਰੀ-ਓ-ਗੁਲਬਾਂਗ-ਏ-'ਅਨਲ-ਉਲ-ਹਕ'
ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਸਾਲਿਕ ਤੋ ਹੈਂ ਯੇਹ ਉਸ ਕੇ ਮਕਾਮਾਤ

ਮਹਕੂਮ ਹੋ ਸਾਲਿਕ ਤੋ ਯਹੀ ਉਸਕਾ 'ਹਮਾ ਓਸਤ'
ਖ਼ੁਦ ਮੁਰਦਾ ਵਾ ਖ਼ੁਦ ਮਰਕਦ-ਓ-ਖ਼ੁਦ ਮਰਗ-ਏ-ਮਫ਼ਾਜ਼ਾਤ

80. ਸਖ਼ਤੀਯਾਂ ਕਰਤਾ ਹੂੰ ਦਿਲ ਪਰ ਗ਼ੈਰ ਸੇ ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਸਖ਼ਤੀਯਾਂ ਕਰਤਾ ਹੂੰ ਦਿਲ ਪਰ, ਗ਼ੈਰ ਸੇ ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਹਾਏ ! ਕਯਾ ਅੱਛੀ ਕਹੀ, ਜ਼ਾਲਿਮ ਹੂੰ ਮੈਂ, ਜਾਹਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਮੈਂ ਜਭੀ ਤਕ ਥਾ ਕਿ ਤੇਰੀ ਜਲਵਾਪੈਰਾਈ ਨ ਥੀ
ਜੋ ਨਮੂਦੇ-ਹਕ ਸੇ ਮਿਟ ਜਾਤਾ ਹੈ ਵੁਹ ਬਾਤਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਇਲਮ ਕੇ ਦਰੀਯਾ ਸੇ ਨਿਕਲੇ ਗ਼ੋਤਾਜ਼ਨ ਗੌਹਰ-ਬ-ਦਸਤ
ਵਾਇ ਮਹਰੂਮੀ ! ਖ਼ਜ਼ਫ਼-ਚੀਨੇ-ਲਬੇ-ਸਾਹਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਹੈ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੱਲਤ ਹੀ ਕੁਛ ਮੇਰੀ ਸ਼ਰਾਫ਼ਤ ਕੀ ਦਲੀਲ
ਜਿਸ ਕੀ ਗ਼ਫ਼ਲਤ ਕੋ ਮਲਕ ਰੋਤੇ ਹੈਂ, ਵੁਹ ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਬਜ਼ਮੇ-ਹਸਤੀ ਅਪਨੀ ਆਰਾਇਸ਼ ਪੇ ਤੂ ਨਾਜ਼ਾਂ ਨ ਹੋ
ਤੂ ਤੋ ਇਕ ਤਸਵੀਰ ਹੈ ਮਹਫ਼ਿਲ ਕੀ ਔਰ ਮਹਫ਼ਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ

ਢੂੰਢਤਾ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ ਐ 'ਇਕਬਾਲ' ! ਅਪਨੇ ਆਪ ਕੋ
ਆਪ ਹੀ ਗੋਯਾ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ, ਆਪ ਹੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ

(ਗੌਹਰ-ਬ-ਦਸਤ=ਮੋਤੀ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ, ਖ਼ਜ਼ਫ਼-ਚੀਨੇ-ਲਬੇ-ਸਾਹਿਲ=
ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਠੀਕਰੀਆਂ ਚੁਗਣ ਵਾਲਾ, ਆਰਾਇਸ਼=ਸਜਾਵਟ)


81. ਸਮਝਾ ਲਹੂ ਕੀ ਬੂੰਦ ਅਗਰ ਤੂ ਇਸੇ ਤੋ ਖ਼ੈਰ

ਸਮਝਾ ਲਹੂ ਕੀ ਬੂੰਦ ਅਗਰ ਤੂ ਇਸੇ ਤੋ ਖ਼ੈਰ
ਦਿਲ ਆਦਮੀ ਕਾ ਹੈ ਫ਼ਕਤ ਏਕ ਜਜ਼ਬਾਏ ਬੁਲੰਦ

ਗਰਦਿਸ਼ ਮਾਹ-ਓ-ਸਿਤਾਰਾ ਕੀ ਹੈ ਨਾਗਵਾਰ ਇਸੇ
ਦਿਲ ਆਪ ਅਪਨੇ ਸ਼ਾਮ-ਓ-ਸਹਰ ਕਾ ਹੈ ਨਕਸ਼ ਬੰਦ

ਜਿਸ ਖ਼ਾਕ ਕੇ ਜ਼ਮੀਰ ਮੇਂ ਹੈ ਆਤਿਸ਼-ਏ-ਚਿਨਾਰ
ਮੁਮਕਿਨ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਰਦ ਹੋ ਵੋਹ ਖ਼ਾਕ-ਏ-ਅਰਜੂਮੰਦ

82. ਸਾਕੀ

ਨਸ਼ਾ ਪਿਲਾ ਕੇ ਗਿਰਾਨਾ ਤੋ ਸਬਕੋ ਆਤਾ ਹੈ
ਮਜ਼ਾ ਤੋ ਜਬ ਹੈ ਕਿ ਗਿਰਤੋਂ ਕੋ ਥਾਮ ਲੇ ਸਾਕੀ

ਜੋ ਬਾਦਾਕਸ਼ ਥੇ ਪੁਰਾਨੇ ਵੋ ਉਠਤੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ
ਕਹੀਂ ਸੇ ਆਬੇ-ਬਕਾਏ-ਦਵਾਮ ਲੇ ਸਾਕੀ

ਕਟੀ ਹੈ ਰਾਤ ਤੋ ਹੰਗਾਮਾ ਗੁਸਤਰੀ ਮੇਂ ਤੇਰੀ
ਸਹਰ ਕਰੀਬ ਹੈ ਅੱਲ੍ਹਾ ਕਾ ਨਾਮ ਲੇ ਸਾਕੀ

(ਬਾਦਾਕਸ਼=ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਵਾਲੇ)


83. ਤਰਾਨਾ-ਏ-ਹਿੰਦੀ

ਸਾਰੇ ਜਹਾਂ ਸੇ ਅੱਛਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਂ ਹਮਾਰਾ
ਹਮ ਬੁਲਬੁਲੇਂ ਹੈਂ ਇਸਕੀ, ਯੇਹ ਗੁਲਿਸਤਾਂ ਹਮਾਰਾ

ਗੁਰਬਤ ਮੇਂ ਹੋਂ ਅਗਰ ਹਮ, ਰਹਤਾ ਹੈ ਦਿਲ ਵਤਨ ਮੇਂ
ਸਮਝੋ ਵਹੀਂ ਹਮੇਂ ਭੀ ਦਿਲ ਹੋ ਜਹਾਂ ਹਮਾਰਾ

ਪਰਬਤ ਵੋ ਸਬ ਸੇ ਊਂਚਾ, ਹਮਸਾਯਾ ਆਸਮਾਂ ਕਾ
ਵੋਹ ਸੰਤਰੀ ਹਮਾਰਾ, ਵੋਹ ਪਾਸਬਾਂ ਹਮਾਰਾ

ਗੋਦੀ ਮੇਂ ਖੇਲਤੀ ਹੈਂ ਇਸ ਕੀ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਨਦੀਯਾਂ
ਗੁਲਸ਼ਨ ਹੈ ਜਿਸ ਕੇ ਦਮ ਸੇ ਰਸ਼ਕੇ ਜਿਨਾਂ ਹਮਾਰਾ

ਐ ਆਬ ਰੂਦ-ਏ-ਗੰਗਾ ! ਵੋਹ ਦਿਨ ਹੈ ਯਾਦ ਤੁਝਕੋ
ਉਤਰਾ ਤੇਰੇ ਕਿਨਾਰੇ ਜਬ ਕਾਰਵਾਂ ਹਮਾਰਾ

ਮਜ਼ਹਬ ਨਹੀਂ ਸਿਖਾਤਾ ਆਪਸ ਮੇਂ ਬੈਰ ਰਖਨਾ
ਹਿੰਦੀ ਹੈਂ ਹਮ ਵਤਨ ਹੈ ਹਿੰਦੁਸਤਾਂ ਹਮਾਰਾ

ਯੂਨਾਨ-ਓ-ਮਿਸਰ ਵਹ ਰੋਮਾ ਸਬ ਮਿਟ ਗਏ ਜਹਾਂ ਸੇ
ਅਬ ਤਕ ਮਗਰ ਹੈ ਬਾਕੀ ਨਾਮ-ਓ-ਨਿਸ਼ਾਂ ਹਮਾਰਾ

ਕੁਛ ਬਾਤ ਹੈ ਕਿ ਹਸਤੀ ਮਿਟਤੀ ਨਹੀਂ ਜਹਾਂ ਸੇ
ਸਦੀਯੋਂ ਰਹਾ ਹੈ ਦੁਸ਼ਮਨ ਦੌਰ-ਏ-ਜਹਾਂ ਹਮਾਰਾ

ਇਕਬਾਲ ਕੋਈ ਮਹਰਮ ਅਪਨਾ ਨਹੀਂ ਜਹਾਂ ਮੇਂ
ਮਾਲੂਮ ਕਯਾ ਕਿਸੀ ਕੋ ਦਰਦ-ਏ-ਨਿਹਾਂ ਹਮਾਰਾ

(ਪਾਸਬਾਂ=ਰਾਖਾ, ਜਿਨਾਂ=ਸੁਰਗ)


84. ਸ਼ਾਇਰ

ਕੌਮ ਗੋਯਾ ਜਿਸਮ ਹੈ ਅਫ਼ਰਾਦ ਹੈਂ ਆਜ਼ਾ-ਏ-ਕੌਮ
ਮੰਜ਼ਿਲ-ਏ-ਸਨਅਤ ਕੇ ਰਹ ਪੈਮਾਂ ਹੈਂ ਦਸਤ-ਓ-ਪਾ-ਏ-ਕੌਮ

ਮਹਫ਼ਿਲੇ-ਨਜ਼ਮੇ-ਹੁਕੂਮਤ, ਚੇਹਰਾ-ਏ-ਜ਼ੇਬਾ-ਏ-ਕੌਮ
ਸ਼ਾਇਰੇ-ਰੰਗੀਂ ਨਵਾ ਹੈ ਦੀਦਾ-ਏ-ਬੀਨਾ-ਏ-ਕੌਮ

ਮੁਬਤਿਲਾ-ਏ-ਦਰਦ ਕੋਈ ਉਜ਼ਜ ਹੋ, ਰੋਤੀ ਹੈ ਆਂਖ
ਕਿਸ ਕਦਰ ਹਮਦਰਦ ਸਾਰੇ ਜਿਸਮ ਕੀ ਹੋਤੀ ਹੈ ਆਂਖ

85. ਸ਼ਮ੍ਹਾ-ਓ-ਪਰਵਾਨਾ

ਪਰਵਾਨਾ ਤੁਝਸੇ ਕਰਤਾ ਹੈ ਐ ਸ਼ਮ੍ਹਾ ਪਿਆਰ ਕਯੂੰ
ਯੇ ਜਾਨ-ਏ-ਬੇਕਰਾਰ ਹੈ ਤੁਝ ਪਰ ਨਿਸਾਰ ਕਯੋਂ

ਸੀਮਾਬ ਵਾਰ ਰਖਤੀ ਹੈ ਤੇਰੀ ਅਦਾ ਇਸੇ
ਆਦਾਬ-ਏ-ਇਸ਼ਕ ਤੂਨੇ ਸਿਖਾਏ ਹੈਂ ਕਯਾ ਇਸੇ

ਕਰਤਾ ਹੈ ਯੇ ਤਵਾਫ਼ ਤੇਰੀ ਜ਼ਲਵਾਗਾਹ ਕਾ
ਫੂੰਕਾ ਹੁਆ ਹੈ ਕਯਾ ਤੇਰੀ ਬਰਕੇ-ਨਿਗਾਹ ਕਾ

ਆਜ਼ਾਰ-ਏ-ਮੌਤ ਮੇਂ ਇਸੇ ਆਰਾਮੇ-ਜਾਂ ਹੈ ਕਯਾ
ਸ਼ੋਅਲੇ ਮੇਂ ਤੇਰੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ-ਏ-ਜਾਵਿਦਾਂ ਹੈ ਕਯਾ

ਗ਼ਮਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਜੋ ਤੇਰੀ ਜ਼ਿਯਾ ਨ ਹੋ
ਇਸ ਤਫ਼ਤਾ ਦਿਲ ਕਾ ਨਖਲੇ-ਤਮੰਨਾ ਹਰਾ ਨ ਹੋ

ਗਿਰਨਾ ਤੇਰੇ ਹਜ਼ੂਰ ਮੇਂ ਇਸਕੀ ਨਮਾਜ਼ ਹੈ
ਨੰਨ੍ਹੇ ਸੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਲੱਜ਼ਤੇ-ਸੋਜ਼-ਓ-ਗੁਦਾਜ਼ ਹੈ

ਕੁਛ ਇਸਮੇਂ ਜੋਸ਼ ਆਸ਼ਿਕ-ਏ-ਹੁਸਨੇ-ਕਦੀਮ ਹੈ
ਛੋਟਾ ਸਾ ਤੂਰ ਤੂ, ਯੇ ਜ਼ਰਾ ਸਾ ਕਲੀਮ ਹੈ

ਪਰਵਾਨਾ ਔਰ ਜ਼ੌਕੇ ਤਮਾਸ਼ਾ-ਏ-ਰੌਸ਼ਨੀ
ਕੀੜਾ ਜ਼ਰਾ ਸਾ ਔਰ ਤਮੰਨਾ-ਏ-ਰੌਸ਼ਨੀ

(ਤਵਾਫ਼=ਪਰੀਕਰਮਾ, ਤਫ਼ਤਾ=ਸੜਿਆ ਹੋਇਆ)


86. ਸ਼ਿਕਵਾ

ਕਯੂੰ ਜ਼ਿਯਾਂ ਕਾਰ ਬਨੂੰ ਸੂਦ ਫ਼ਰਾਮੋਸ਼ ਰਹੂੰ ?
ਫ਼ਿਕਰ-ਏ-ਫ਼ਰਦਾ ਨ ਕਰੂੰ ਮਹਵ-ਏ-ਗ਼ਮ ਦੋਸ਼ ਰਹੂੰ
ਨਾਲੇ ਬੁਲਬੁਲ ਕੇ ਸੁਨੂੰ ਔਰ ਹਮਾਤਨ ਗੋਸ਼ ਰਹੂੰ
ਹਮਨਵਾ ! ਮੈਂ ਭੀ ਕੋਈ ਗੁਲ ਹੂੰ ਕਿ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਰਹੂੰ
ਜੁਰਅਤ ਆਮੂਜ਼ ਮੇਰੀ ਤਾਬ-ਏ-ਸੁਖ਼ਨ, ਹੈ ਮੁਝ ਕੋ
ਸ਼ਿਕਵਾ ਅੱਲਾਹ ਸੇ ਖ਼ਾਕੁਮ-ਬ-ਦਹਨ ਹੈ ਮੁਝ ਕੋ

ਹੈ ਬਜਾ ਸ਼ੇਵਾ-ਏ-ਤਸਲੀਮ ਮੇਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈਂ ਹਮ
ਕਿੱਸਾ-ਏ-ਦਰਦ ਸੁਨਾਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੈਂ ਹਮ
ਸਾਜ਼ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਹੈਂ, ਫ਼ਰਯਾਦ ਸੇ ਮਾਮੂਰ ਹੈਂ ਹਮ
ਨਾਲਾ ਆਤਾ ਹੈ ਅਗਰ ਲਬ ਪੇ ਤੋ ਮਾਜ਼ੂਰ ਹੈਂ ਹਮ
ਐ ਖ਼ੁਦਾ ਸ਼ਿਕਵਾ-ਏ-ਅਰਬਾਬ-ਓ-ਵਫ਼ਾ ਭੀ ਸੁਨ ਲੇ
ਖ਼ੁਗਰ-ਏ-ਹਮਦ ਸੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਾ ਗਿਲਾ ਭੀ ਸੁਨ ਲੇ

ਥੀ ਤੋ ਮੌਜੂਦ ਅਜ਼ਲ ਸੇ ਹੀ ਤੇਰੀ ਜ਼ਾਤ ਕਦੀਮ
ਫੂਲ ਥਾ ਜ਼ੇਬ-ਏ-ਚਮਨ, ਪਰ ਨ ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਥੀ ਸ਼ਮੀਮ
ਸ਼ਰਤ ਇਨਸਾਫ਼ ਹੈ ਐ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਅਲਤਾਫ਼-ਏ-ਅਮੀਮ
ਬੂ-ਏ-ਗੁਲ ਫੈਲਤੀ ਇਸ ਤਰਹ ਜੋ ਹੋਤੀ ਨ ਨਸੀਮ
ਹਮ ਕੋ ਜਮੀਅਤ-ਏ-ਖ਼ਾਤਿਰ ਯਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਥੀ
ਵਰਨਾ ਉੱਮਤ ਤੇਰੇ ਮਹਿਬੂਬ ਕੀ ਦੀਵਾਨੀ ਥੀ

ਹਮ ਸੇ ਪਹਲੇ ਥਾ ਅਜਬ ਤੇਰੇ ਜਹਾਂ ਕਾ ਮੰਜ਼ਰ
ਕਹੀਂ ਮਸਜੂਦ ਥੇ ਪੱਥਰ, ਕਹੀਂ ਮਾਬੂਦ ਸ਼ਜਰ
ਖ਼ੂਗਰ-ਏ-ਪੈਕਰ-ਏ ਮਹਸੂਸ ਥੀ ਇਨਸਾਂ ਕੀ ਨਜ਼ਰ
ਮਾਨਤਾ ਫਿਰ ਕੋਈ ਅਨ-ਦੇਖੇ ਖ਼ੁਦਾ ਕੋ ਕਯੂੰ ਕਰ
ਤੁਝ ਕੋ ਮਾਲੂਮ ਹੈ ਲੇਤਾ ਥਾ ਕੋਈ ਨਾਮ ਤੇਰਾ ?
ਕੁੱਵਤ-ਏ-ਬਾਜ਼ੂ-ਏ-ਮੁਸਲਿਮ ਨੇ ਕੀਯਾ ਕਾਮ ਤੇਰਾ

87. ਸਿਤਾਰਾ-ਏ-ਸਹਰ

ਲੁਤਫ਼ ਹਮਸਾਯੇਗੀ ਸ਼ਮਸ-ਓ-ਕਮਰ ਕੋ ਛੋੜੂੰ
ਔਰ ਇਸ ਖ਼ਿਦਮਤੇ ਪੈਗ਼ਾਮ-ਏ-ਸਹਰ ਕੋ ਛੋੜੂੰ

ਮੇਰੇ ਹਕ ਮੇਂ ਤੋ ਨਹੀਂ ਤਾਰੋਂ ਕੀ ਬਸਤੀ ਅੱਛੀ
ਇਸ ਬੁਲੰਦੀ ਸੇ ਜ਼ਮੀਂ ਵਾਲੋਂ ਕੀ ਪਸਤੀ ਅੱਛੀ

ਆਸਮਾਂ ਕਯਾ, ਅਦਮ ਆਬਾਦ ਵਤਨ ਹੈ ਮੇਰਾ
ਸੁਬਹ ਕਾ ਦਾਮਨ ਸਦ-ਏ-ਚਾਕ ਕਫ਼ਨ ਹੈ ਮੇਰਾ

ਮੇਰੀ ਕਿਸਮਤ ਮੇਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਾ ਮਰਨਾ ਜੀਨਾ
ਸਾਕੀ ਮੌਤ ਕੇ ਹਾਥੋਂ ਸੇ ਸਬੂਹੀ ਪੀਨਾ

ਨ ਯੇ ਖ਼ਿਦਮਤ, ਨ ਯੇ ਇੱਜ਼ਤ ਨ ਯੇ ਰਿਫ਼ਅਤ ਅੱਛੀ
ਇਸ ਘੜੀ ਭਰ ਕੇ ਚਮਕਨੇ ਸੇ ਤੋ ਯੇ ਜ਼ੁਲਮਤ ਅੱਛੀ

ਮੇਰੀ ਕੁਦਰਤ ਮੇਂ ਜੋ ਹੋਤਾ ਨ ਅਖ਼ਤਰ ਬਨਤਾ
ਕਸ਼ਤਰ-ਏ-ਦਰੀਯਾ ਮੇਂ ਚਮਕਤਾ ਹੁਆ ਗੌਹਰ ਬਨਤਾ

ਵਾਂ ਭੀ ਮੌਜੋਂ ਕੀ ਕਸ਼ਾਕਸ਼ ਸੇ ਜੋ ਦਿਲ ਘਬਰਾਤਾ
ਛੋੜ ਕਰ ਬਹਰ ਕਹੀਂ ਜ਼ੇਬ ਗੁਲੂ ਹੋ ਜਾਤਾ

ਐਸੀ ਚੀਜ਼ੋਂ ਕਾ ਮਗਰ ਦਹਰ ਮੇਂ ਹੈ ਕਾਮ ਸ਼ਿਕਸਤ
ਹੈ ਗੁਹਰ ਹਾਏ ਗਹਰਾ ਨੁਮਾਯਾ ਕਾ ਅੰਜ਼ਾਮ ਸ਼ਿਕਸਤ

ਹੈ ਯੇ ਅੰਜ਼ਾਮ ਅਗਰ ਜ਼ੀਨਤ-ਏ-ਆਲਮ ਹੋ ਕਰ
ਕਯੂੰ ਨ ਗਿਰ ਜਾਊਂ ਕਿਸੀ ਫੂਲ ਪੇ ਸ਼ਬਨਮ ਹੋ ਕਰ

(ਸ਼ਮਸ-ਓ-ਕਮਰ=ਚੰਨ ਸੂਰਜ)


88. ਸਿਤਾਰੋਂ ਸੇ ਆਗੇ

ਸਿਤਾਰੋਂ ਸੇ ਆਗੇ ਜਹਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ
ਅਭੀ ਇਸ਼ਕ ਕੇ ਇਮਤਹਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ

ਤਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੇ ਨਹੀਂ ਯਹ ਫ਼ਿਜ਼ਾਏਂ
ਯਹਾਂ ਸੈਂਕੜੋਂ ਕਾਰਵਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ

ਕਿਨਾਯਤ ਨ ਕਰ ਆਲਮੇ ਰੰਗ-ਓ-ਬੂ ਪਰ
ਚਮਨ ਔਰ ਭੀ ਆਸ਼ਿਯਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ

ਅਗਰ ਖੋ ਗਯਾ ਇਕ ਨਸ਼ੇਮਨ ਤੋ ਕਯਾ ਗ਼ਮ
ਮਕਾਮਾਤ ਆਹ-ਓ-ਫੁਗ਼ਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ

ਤੂ ਸ਼ਾਹੀਂ ਹੈ ਪਰਵਾਜ਼ ਹੈ ਕਾਮ ਤੇਰਾ
ਤੇਰੇ ਸਾਮਨੇ ਆਸਮਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ

ਇਸੀ ਰੋਜ਼-ਓ-ਸ਼ਬ ਮੇਂ ਉਲਝ ਕੇ ਨਾ ਰਹ ਜਾ
ਕਿ ਤੇਰੇ ਜ਼ਮਾਂ-ਓ-ਮਕਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ

ਗਏ ਦਿਨ ਕੇ ਤਨਹਾ ਥਾ ਮੈਂ ਅੰਜੁਮਨ ਮੇਂ
ਯਹਾਂ ਅਬ ਮੇਰੇ ਰਾਜ਼ਦਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ

(ਸ਼ਾਹੀਂ=ਬਾਜ਼, ਪਰਵਾਜ਼=ਉਡਾਣ, ਨਸ਼ੇਮਨ=ਘਰ,ਆਲ੍ਹਣਾ)


89. ਤਮਾਮ ਆਰਿਫ਼-ਓ-ਆਮੀ ਖ਼ੁਦੀ ਸੇ ਬੇਗਾਨਾ

ਤਮਾਮ ਆਰਿਫ਼-ਓ-ਆਮੀ ਖ਼ੁਦੀ ਸੇ ਬੇਗਾਨਾ
ਕੋਈ ਬਤਾਯੇ ਯੇਹ ਮਸਜਿਦ ਹੈ ਯਾ ਕਿ ਮੈਖ਼ਾਨਾ

ਯੇਹ ਰਾਜ਼ ਹਮ ਸੇ ਛੁਪਾਯਾ ਹੈ ਮੀਰ ਵਾਇਜ਼ ਨੇ
ਕਿ ਖ਼ੁਦ ਹਰਮ ਹੈ ਚਿਰਾਗ਼-ਏ-ਹਰਮ ਕਾ ਪਰਵਾਨਾ

ਤਿਲਿਸਮ-ਏ-ਬੇਖ਼ਬਰੀ, ਕਾਫ਼ਿਰੀ-ਓ-ਦੀਂਦਾਰੀ
ਹਦੀਸ-ਏ-ਸ਼ੇਖ਼-ਓ-ਬਰਹਮਨ ਫ਼ੁਸੂੰ-ਓ-ਅਫ਼ਸਾਨਾ

ਨਸੀਬ-ਏ-ਖਿੱਤਾ ਹੌ ਯਾ ਰਬ ਵੋਹ ਬੰਦਾ-ਏ-ਦਰਵੇਸ਼
ਕਿ ਜਿਸ ਕੇ ਫ਼ਿਕਰ ਮੇਂ ਅੰਦਾਜ਼ ਹੋਂ ਕਲੀਮਾਨਾ

ਛੁਪੇ ਰਹੇਂਗੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਕੀ ਆਂਖ ਸੇ ਕਬ ਤਕ
ਗੁਹਰ ਹੈਂ ਆਬ-ਏ-ਵੂਲਰ ਕੇ ਤਮਾਮ ਯਕਦਾਨਾ

90. ਤਨਹਾਈ

ਤਨਹਾਈ-ਏ-ਸ਼ਬ ਮੇਂ ਹਜ਼ੀਂ ਕਯਾ ?
ਅੰਜੁਮ ਨਹੀਂ ਤੇਰੇ ਹਮਨਸ਼ੀਂ ਕਯਾ ?

ਯੇ ਰਿਫ਼ਅਤ-ਏ-ਆਸਮਾਨੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼
ਖ਼ੁਆਬੀਦਾ ਜ਼ਮੀਂ ਜਹਾਨ-ਏ-ਖ਼ਾਮੋਸ਼

ਯੇ ਚਾਂਦ, ਯੇ ਦਸ਼ਤ-ਓ-ਦਰ, ਯੇ ਕੋਹਸਾਰ
ਫ਼ਿਤਰਤ ਹੈ ਤਮਾਮ ਨਸ਼ਤਰਾਨ-ਏ-ਜ਼ਾਰ

ਮੋਤੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਰੰਗ ਪਯਾਰੇ ਪਯਾਰੇ
ਯਾਨੀ ਤੇਰੇ ਆਂਸੂਓਂ ਕੇ ਤਾਰੇ

ਕਿਸ ਸ਼ੈ ਕੀ ਤੁਝੇ ਹਵਸ ਹੈ ਐ ਦਿਲ !
ਕੁਦਰਤ ਤੇਰੀ ਹਮ ਨਫ਼ਸ ਹੈ ਐ ਦਿਲ !

91. ਤਸਵੀਰ-ਏ-ਦਰਦ

ਨਹੀਂ ਮਿੰਨਤਕਸ਼-ਏ-ਤਾਬ-ਏ-ਸ਼ਨੀਦਾਂ ਦਾਸਤਾਂ ਮੇਰੀ
ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਹੈ, ਬੇ-ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਹੈ ਜ਼ੁਬਾਂ ਮੇਰੀ

ਯੇਹ ਦਸਤੂਰ-ਏ-ਜ਼ੁਬਾਂ ਬੰਦੀ ਹੈ ਕੈਸਾ ਤੇਰੀ ਮਹਫ਼ਿਲ ਮੇਂ
ਯਹਾਂ ਤੋ ਬਾਤ ਕਰਨੇ ਕੋ ਤਰਸਤੀ ਹੈ ਜ਼ੁਬਾਂ ਮੇਰੀ

ਉਠਾਯੇ ਕੁਛ ਵਰਕ ਲਾਲੇ ਨੇ, ਕੁਛ ਨਰਗਿਸ ਨੇ, ਕੁਛ ਗੁਲ ਨੇ
ਚਮਨ ਮੇਂ ਹਰ ਤਰਫ਼ ਬਿਖਰੀ ਹੁਈ ਹੈ ਦਾਸਤਾਂ ਮੇਰੀ

ਉੜਾ ਲੀ ਕੁਮਰੀਯੋਂ ਨੇ, ਤੂਤੀਯੋਂ ਨੇ, ਅੰਦਲੀਬੋਂ ਨੇ
ਚਮਨ ਵਾਲੋਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕਰ ਲੂਟ ਲੀ ਤਰਜ਼-ਏ-ਫ਼ਗ਼ਾਂ ਮੇਰੀ

ਟਪਕ ਐ ਸ਼ਮਾ ਆਂਸੂ ਬਨ ਕਿ ਪਰਵਾਨੇ ਕੀ ਆਂਖੋਂ ਸੇ
ਸਰਾਪਾ ਦਰੂੰ ਹੂੰ, ਹਸਰਤ ਭਰੀ ਹੈ ਦਾਸਤਾਂ ਮੇਰੀ

ਇਲਾਹੀ ! ਫਿਰ ਮਜ਼ਾ ਕਯਾ ਹੈ ਯਹਾਂ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਰਹਨੇ ਕਾ
ਹਯਾਤ-ਏ-ਜਾਵਿਦਾਂ ਮੇਰੀ ਨਾ ਮਰਗ-ਏ-ਨਾਗਹਾਂ ਮੇਰੀ !

ਮੇਰਾ ਰੋਨਾ ਨਹੀਂ ਰੋਨਾ ਹੈ ਯੇਹ ਸਾਰੇ ਗੁਲਸਿਤਾਂ ਕਾ
ਵੋਹ ਗੁਲ ਹੂੰ ਮੈਂ, ਖ਼ਿਜ਼ਾਂ ਹਰ ਗੁਲ ਕੀ ਹੈ ਗੋਯਾ ਖ਼ਿਜ਼ਾਂ ਮੇਰੀ

"ਦਰੀਂ ਹਸਰਤ ਸਰਾ ਉਮਾਰਿਸਤ ਅਫ਼ਸੂੰ-ਏ-ਜਰਸ ਦਰਮ
ਜ਼ਾ-ਫ਼ੈਜ਼-ਏ-ਦਿਲ ਤਪੀਦਾਂ ਹਾ ਖਰੋਸ਼-ਏ-ਬੇ-ਨਫ਼ਸ ਦਰਮ"

ਮੇਰੀ ਬਿਗੜਤੀ ਹੁਈ ਤਕਦੀਰ ਕੋ ਰੋਤੀ ਹੈ ਗੋਯਾਈ
ਮੈਂ ਹਰਫ਼-ਏ-ਜ਼ੇਰ-ਏ-ਲਬ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ'ਏ ਗੋਸ਼-ਏ-ਸਮਾਅਤ ਹੂੰ

ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਹੂੰ ਮੈਂ ਮੁਸ਼ਤ-ਏ-ਖ਼ਾਕ, ਲੇਕਿਨ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਖੁਲਤਾ
ਸਿਕੰਦਰ ਹੂੰ ਕਿ ਆਈਨਾ ਹੂੰ ਯਾ ਗਰਦ-ਏ-ਕਦੂਰਤ ਹੂੰ

ਯੇਹ ਸਬ ਕੁਛ ਹੈ ਮਗਰ ਹਸਤੀ ਮੇਰੀ ਮਕਸਦ ਹੈ ਕੁਦਰਤ ਕਾ
ਸਰਾਪਾ ਨੂਰ ਹੋ ਜਿਸਕੀ ਹਕੀਕਤ, ਮੈਂ ਵੋਹ ਜ਼ੁਲਮਤ ਹੂੰ

ਖ਼ਜ਼ੀਨਾ ਹੂੰ ਛੁਪਾਯਾ ਮੁਝ ਕੋ ਮੁਸ਼ਤ-ਏ-ਖ਼ਾਕ-ਏ-ਸਹਰਾ ਨੇ
ਕਿਸੀ ਕੋ ਕਯਾ ਖ਼ਬਰ ਹੈ ਮੈਂ ਕਹਾਂ ਹੂੰ ਕਿਸ ਕੀ ਦੌਲਤ ਹੂੰ

ਨਜ਼ਰ ਮੇਰੀ ਨਹੀਂ ਮਮਨੂਨ-ਏ-ਸੈਰ-ਏ-ਅਰਸਾ-ਏ ਹਸਤੀ
ਮੈਂ ਵੋਹ ਛੋਟੀ ਸੀ ਦੁਨੀਯਾ ਹੂੰ ਕਿ ਆਪ ਅਪਨੀ ਵਲਾਯਾਤ ਹੂੰ

ਨਾ ਸਹਿਬਾ ਹੂੰ ਨਾ ਸਾਕੀ ਹੂੰ ਨਾ ਮਸਤੀ ਹੂੰ ਨਾ ਪੈਮਾਨਾ
ਮੈਂ ਇਸ ਮੈਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਹਸਤੀ ਮੇਂ ਹਰ ਸ਼ੈ ਕੀ ਹਕੀਕਤ ਹੂੰ

ਮੁਝੇ ਰਾਜ਼-ਏ-ਦੋ ਆਲਮ ਦਿਲ ਕਾ ਆਈਨਾ ਦਿਖਾਤਾ ਹੈ
ਵੋਹੀ ਕਹਤਾ ਹੂੰ ਜੋ ਕੁਛ ਸਾਮਨੇ ਆਂਖੋਂ ਕੇ ਆਤਾ ਹੈ

ਅਤਾ ਐਸਾ ਬਯਾਂ ਮੁਝ ਕੋ ਹੂਆ ਰੰਗੀਂ ਬਿਯਾਬਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਕਿ ਬਾਮ-ਏ-ਅਰਸ਼ ਕੇ ਤਾਇਰ ਹੈਂ ਮੇਰੇ ਹਮਜ਼ੁਬਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਅਸਰ ਯੇਹ ਭੀ ਹੈ ਏਕ ਮੇਰੇ ਜੁਨੂਨ-ਏ-ਫ਼ਿਤਨਾ ਸਮਨ ਕਾ
ਮੇਰਾ ਆਈਨਾ-ਏ-ਦਿਲ ਹੈ ਕਜ਼ਾ ਕੇ ਰਾਜ਼ਦਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਰੁਲਾਤਾ ਹੈ ਤੇਰਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਐ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਮੁਝ ਕੋ
ਕਿ ਇਬਰਤ ਖ਼ੇਜ਼ ਹੈ ਤੇਰਾ ਫ਼ਸਾਨਾ ਸਬ ਫ਼ਸਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਦੀਯਾ ਰੋਨਾ ਮੁਝੇ ਐਸਾ ਕਿ ਸਬ ਕੁਛ ਦੇ ਦੀਯਾ ਗੋਯਾ
ਲਿਖਾ ਕਲਕ-ਏ-ਅਜ਼ਲ ਨੇ ਮੁਝ ਕੋ ਤੇਰੇ ਨੌਹਾਖ਼ਵਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਨਿਸ਼ਾਨ-ਏ-ਬਰਗ-ਏ-ਗੁਲ ਤਕ ਭੀ ਨਾ ਛੋੜ ਇਸ ਬਾਗ਼ ਮੇਂ ਗੁਲਚੀਂ
ਤੇਰੀ ਕਿਸਮਤ ਸੇ ਰਜ਼ਮ ਅਰਾਯਾਂ ਹੈਂ ਬਾਗ਼ਬਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਛੁਪਾ ਕਰ ਆਸਤੀਂ ਮੇਂ ਬਿਜਲੀਆਂ ਰਖੀ ਹੈਂ ਗਰਦੂੰ ਨੇ
ਅਨਾਦਿਲ ਬਾਗ਼ ਕੇ ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ਨ ਬੈਠੇਂ ਆਸ਼ੀਯਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਸੁਨ ਐ ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ਸਦਾ ਮੇਰੀ, ਯੇਹ ਐਸੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਕੋ
ਵਜ਼ੀਫ਼ਾ ਜਾਨ ਕਰ ਪੜ੍ਹਤੇ ਹੈ ਤਾਇਰ ਬੋਸਤਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਵਤਨ ਕੀ ਫ਼ਿਕਰ ਕਰ ਨਾਦਾਂ ਮੁਸੀਬਤ ਆਨੇ ਵਾਲੀ ਹੈ
ਤੇਰੀ ਬਰਬਾਦੀਯੋਂ ਕੇ ਮਸ਼ਵਰੇ ਹੈਂ ਆਸਮਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਜ਼ਰਾ ਦੇਖ ਉਸ ਕੋ ਜੋ ਕੁਛ ਹੋ ਰਹਾ ਹੈ, ਹੋਨੇ ਵਾਲਾ ਹੈ
ਧਰਾ ਕਯਾ ਹੈ ਭਲਾ ਅਹਦ-ਏ-ਕੁਹਨ ਕੀ ਦਾਸਤਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਯੇਹ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਕਹਾਂ ਤਕ ? ਲੱਜ਼ਤ-ਏ-ਫ਼ਰਿਯਾਦ ਪੈਦਾ ਕਰ
ਜ਼ਮੀਂ ਪਰ ਤੂ ਹੋ ਔਰ ਤੇਰੀ ਦਦਾ ਹੋ ਆਸਮਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਨ ਸਮਝੋਗੇ ਤੋ ਮਿਟ ਜਾਓਗੇ ਐ ਹਿੰਦੁਸਤਾਂ ਵਾਲੋ
ਤੁਮਹਾਰੀ ਦਾਸਤਾਂ ਤਕ ਭੀ ਨ ਹੋਗੀ ਦਾਸਤਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਯਹੀ ਆਈਨ-ਏ-ਕੁਦਰਤ ਹੈ, ਯਹੀ ਉਸਲੂਬ-ਏ-ਫ਼ਿਤਰਤ ਹੈ
ਜੋ ਹੈ ਰਾਹ-ਏ-ਅਮਲ ਮੇਂ ਗਾਮਜ਼ਨ, ਮਹਬੂਬ-ਏ-ਫ਼ਿਤਰਤ ਹੈ

ਹੈ ਵਾਇਦਾ ਆਜ ਅਪਨੇ ਜ਼ਖ਼ਮ-ਏ-ਪਿਨਹਾਂ ਕਰ ਕੇ ਛੋੜੂੰਗਾ
ਲਹੂ ਰੋ ਰੋ ਕੇ ਮਹਫ਼ਿਲ ਕੋ ਗੁਲਸਿਤਾਂ ਕਰ ਕੇ ਛੋੜੂੰਗਾ

ਜਲਾਨਾ ਹੈ ਮੁਝੇ ਹਰ ਸ਼ਮਾ-ਏ-ਦਿਲ ਕੋ ਸੋਜ਼-ਏ-ਪਿਨਹਾਂ ਸੇ
ਤੇਰੀ ਤਰੀਕ ਰਾਤੋਂ ਮੇਂ ਚਰਾਗ਼ਾਂ ਕਰ ਕੇ ਛੋੜੂੰਗਾ

ਮਗਰ ਗੁੰਚੋਂ ਕੀ ਸੂਰਤ ਹੋਂ ਦਿਲ-ਏ-ਦਰਦ ਆਸ਼ਨਾ ਪੈਦਾ
ਚਮਨ ਮੇਂ ਮੁਸ਼ਤ-ਏ-ਖ਼ਾਕ ਅਪਨੀ ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਕਰ ਕੇ ਛੋੜੂੰਗਾ

ਪਰੋਨਾ ਏਕ ਹੀ ਤਸਬੀਹ ਮੇਂ ਇਨ ਬਿਖਰੇ ਦਾਨੋਂ ਕੋ
ਜੋ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ, ਤੋ ਇਸ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਕੋ ਆਸਾਂ ਕਰ ਕੇ ਛੋੜੂੰਗਾ

ਮੁਝੇ ਐ ਹਮਨਸ਼ੀਂ ਰਹਨੇ ਦੇ ਸ਼ੁਗ਼ਲ-ਏ-ਸੀਨਾ ਕਾਵੀ ਮੇਂ
ਕਿ ਮੈਂ ਦਾਗ਼-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਕੋ ਨੁਮਾਯਾਂ ਕਰ ਕੇ ਛੋੜੂੰਗਾ

ਦਿਖਾ ਦੂੰਗਾ ਜਹਾਂ ਕੋ ਜੋ ਮੇਰੀ ਆਂਖੋਂ ਨੇ ਦੇਖਾ ਹੈ
ਤੁਝੇ ਭੀ ਸੂਰਤ-ਏ-ਆਈਨਾ ਹੈਰਾਂ ਕਰ ਕੇ ਛੋੜੂੰਗਾ

ਜੋ ਹੈ ਪਰਦੋਂ ਮੇਂ ਪਿਨਹਾਂ, ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਬੀਨਾ ਦੇਖ ਲੇਤੀ ਹੈ
ਜ਼ਮਾਨੇ ਕੀ ਤਬੀਯਤ ਕਾ ਤਕਾਜ਼ਾ ਦੇਖ ਲੇਤੀ ਹੈ

ਕੀਯਾ ਰਿਫ਼ਅਤ ਕੀ ਲੱਜ਼ਤ ਸੇ ਨ ਦਿਲ ਕੋ ਆਸ਼ਨਾ ਤੂਨੇ
ਗੁਜ਼ਾਰੀ ਉਮਰ ਪਸਤੀ ਮੇਂ ਮਿਸਾਲ-ਏ-ਨਕਸ਼-ਏ-ਪਾ ਤੂਨੇ

ਰਹਾ ਦਿਲ ਬਸਤਾ-ਏ-ਮਹਫ਼ਿਲ, ਮਗਰ ਅਪਨੀ ਨਿਗਾਹੋਂ ਕੋ
ਕੀਯਾ ਬੈਰੂਨ-ਏ-ਮਹਫ਼ਿਲ ਸੇ ਨ ਹੈਰਤ ਆਸ਼ਨਾ ਤੂਨੇ

ਫ਼ਿਦਾ ਕਰਤਾ ਰਹਾ ਦਿਲ ਕੋ ਹਸੀਨੋਂ ਕੀ ਅਦਾਓਂ ਪਰ
ਮਗਰ ਦੇਖੀ ਨ ਇਸ ਆਈਨੇ ਮੇਂ ਅਪਨੀ ਅਦਾ ਤੂਨੇ

ਤਾਅਸੁਬ ਛੋੜ ਨਾਦਾਂ ! ਦਹਰ ਕੇ ਆਈਨਾ ਖ਼ਾਨੇ ਮੇਂ
ਤਸਵੀਰੇਂ ਹੈਂ ਤੇਰੀ ਜਿਨ ਕੋ ਸਮਝਾ ਹੈ ਬੁਰਾ ਤੂਨੇ

ਸਰਾਪਾ ਨਾਲਾ-ਏ-ਬੇਦਾਦ-ਏ-ਸੋਜ਼-ਏ-ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੋ ਜਾ
ਸਪੰਦ ਆਸਾ ਗਿਰਹ ਮੇਂ ਬਾਂਧ ਰਖੀ ਹੈ ਸਦਾ ਤੂਨੇ

ਸਫ਼ਾ-ਏ-ਦਿਲ ਕੋ ਕੀਯਾ ਅਰਾਇਸ਼-ਏ-ਰੰਗ-ਏ-ਤਾਲੁਕ ਸੇ
ਕਫ਼-ਏ-ਆਈਨਾ ਪਰ ਬਾਂਧੀ ਹੈ ਓ ਨਾਦਾਂ ! ਹਿਨਾ ਤੂਨੇ

ਜ਼ਮੀਂ ਕਯਾ ਆਸਮਾਂ ਭੀ ਤੇਰੀ ਕਜ ਬੀਨੀ ਪੇ ਰੋਤਾ ਹੈ
ਗ਼ਜ਼ਬ ਹੈ ਸਤਰ-ਏ-ਕੁਰਾਨ ਕੋ ਚਾਲੀਪਾ ਕਰ ਦੀਯਾ ਤੂਨੇ !

ਜ਼ੁਬਾਂ ਸੇ ਗਰ ਕੀਯਾ ਤੌਹੀਦ ਕਾ ਦਾਵਾ ਤੋ ਕਯਾ ਹਾਸਿਲ !
ਬਨਾਯਾ ਹੈ ਬੁੱਤ-ਏ-ਪਿੰਦਾਰ ਕੋ ਅਪਨਾ ਖ਼ੁਦਾ ਤੂਨੇ

ਕੁਨਵੈਨ ਮੇਂ ਤੂਨੇ ਯੁਸਫ਼ ਕੋ ਜੋ ਦੇਖਾ ਭੀ ਤੋ ਕਯਾ ਦੇਖਾ
ਅਰੇ ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ! ਜੋ ਮੁਤਲਿਕ ਥਾ ਮੁਕੱਯਦ ਕਰ ਦੀਯਾ ਤੂਨੇ

ਹਵਸ ਬਾਲਾ-ਏ-ਮਨਬਰ ਹੈ ਤੁਝੇ ਰੰਗੀਂ ਬਯਾਨੀ ਕੀ
ਨਸੀਹਤ ਭੀ ਤੇਰੀ ਸੂਰਤ ਹੈ ਏਕ ਅਫ਼ਸਾਨਾ ਖ਼ਵਾਨੀ ਕਾ

ਦਿਖਾ ਵੋਹ ਹੁਸਨ-ਏ-ਆਲਮ ਸੋਜ਼ ਅਪਨੀ ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਪੁਰਨਮ ਕੋ
ਜੋ ਤੜਪਾਤਾ ਹੈ ਪਰਵਾਨੇ ਕੋ ਰੁਲਾਤਾ ਹੈ ਸ਼ਬਨਮ ਕੋ

ਨਿਰਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਹੀ ਐ ਬੂ-ਅਲ-ਹੋਸ ਮਕਸਦ ਨਹੀਂ ਇਸ ਕਾ
ਬਨਾਯਾ ਹੈ ਕਿਸੀ ਨੇ ਕੁਛ ਸਮਝ ਕਰ ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਆਦਮ ਕੋ

ਅਗਰ ਦੇਖਾ ਭੀ ਉਸ ਨੇ ਸਰੇ ਆਲਮ ਕੋ ਤੋ ਕਯਾ ਦੇਖਾ
ਨਜ਼ਰ ਆਯੀ ਨ ਕੁਛ ਅਪਨੀ ਹਕੀਕਤ ਜਾਮ ਸੇ ਜਮ ਕੋ

ਸ਼ਜ਼ਰ ਹੈ ਫ਼ਿਰਕਾ ਆਰਾਈ ਤਾਅਸੁਫ ਹੈ ਸਮਰ ਇਸਕਾ
ਯੇ ਵੋਹ ਫਲ ਹੈ ਕਿ ਜੰਨਤ ਸੇ ਨਿਕਲਵਾਤਾ ਹੈ ਆਦਮ ਕੋ

ਨ ਉਠਾ ਜਜ਼ਬਾ-ਏ-ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਸੇ ਏਕ ਬਰਗ-ਏ-ਗੁਲ ਤਕ ਭੀ
ਯੇ ਰਿਫ਼ਅਤ ਕੀ ਤਮੰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਲੇ ਉੜਤੀ ਹੈ ਸ਼ਬਨਮ ਕੋ

ਫਿਰਾ ਕਰਤੇ ਨਹੀਂ ਮਜਰੂਹ-ਏ-ਉਲਫ਼ਤ ਫ਼ਿਕਰ-ਏ-ਦਰਮਾਂ ਮੇਂ
ਯੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਆਪ ਕਰ ਲੇਤੇ ਹੈਂ ਪੈਦਾ ਅਪਨੇ ਮਰਹਮ ਕੋ

ਮੁਹੱਬਤ ਕੇ ਸ਼ਹਰ ਸੇ ਦਿਲ ਸਰਾਪਾ ਨੂਰ ਹੋਤਾ ਹੈ
ਜ਼ਰਾ ਸੇ ਬੀਜ਼ ਸੇ ਪੈਦਾ ਰਿਯਾਜ਼-ਏ-ਤੂਰ ਹੋਤਾ ਹੈ

ਦਵਾ ਹਰ ਦੁਖ ਕੀ ਹੈ ਮਜਰੂਹ-ਏ-ਤੇਗ਼-ਏ ਆਰਜ਼ੂ ਰਹਨਾ
ਇਲਾਜ-ਏ-ਜ਼ਖ਼ਮ ਆਜ਼ਾਦ-ਏ-ਅਹਸਾਂ-ਏ-ਰਫ਼ੂ ਰਹਨਾ

ਸ਼ਰਾਬ-ਏ-ਬੇਖ਼ੁਦੀ ਸੇ ਤਾ ਫ਼ਲਕ ਪਰਵਾਜ਼ ਹੈ ਮੇਰੀ
ਸ਼ਿਕਸਤ-ਏ-ਰੰਗ ਸੇ ਸੀਖਾ ਹੈ ਮੈਂਨੇ ਬਨ ਕੇ ਬੂ ਰਹਨਾ

ਥਾਮੇ ਕਯਾ ਦੀਦਾ'ਏ ਗਿਰੀਯਾਂ ਵਤਨ ਕੀ ਨੌਹਾ ਖ਼ਵਾਨੀ ਮੇਂ
ਇਬਾਦਤ ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਸ਼ਾਯਰ ਕੀ ਹੈ ਹਰ ਦਮ ਬਾ-ਵਜ਼ੂ ਰਹਨਾ

ਬਨਾਯੇਂ ਕਯਾ ਸਮਝ ਕਰ ਸ਼ਾਖ਼-ਏ-ਗੁਲ ਪਰ ਆਸ਼ੀਯਾਂ ਅਪਨਾ
ਚਮਨ ਮੇਂ ਆਹ ! ਕਯਾ ਰਹਨਾ ਜੋ ਹੋ ਬੇਆਬਰੂ ਰਹਨਾ

ਜੋ ਤੂ ਸਮਝੇ ਤੋ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ ਪੋਸ਼ੀਦਾ ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਂ
ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਹੈ ਅਸੀਰ-ਏ-ਇਮਤਿਯਾਜ਼-ਏ-ਮਾ-ਓ-ਤੂ ਰਹਨਾ

ਯੇ ਅਸਤਾਗਨਾ ਹੈ, ਪਾਨੀ ਮੇਂ ਨਿਗੂੰ ਰਖਤਾ ਹੈ ਸਾਗ਼ਰ ਕੋ
ਤੁਝੇ ਭੀ ਚਾਹੀਯੇ ਮਿਸਲ-ਏ-ਹਬਾਬ-ਏ-ਆਬਜੂ ਰਹਨਾ

ਨ ਰਹ ਅਪਨੋਂ ਸੇ ਬੇਪਰਵਾਹ ਇਸੀ ਮੇਂ ਖ਼ੈਰ ਹੈ ਤੇਰੀ
ਅਗਰ ਮੰਜ਼ੂਰ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਆਓ ਬੇਗਾਨਾ-ਖੋਰ ! ਰਹਨਾ

ਸ਼ਰਾਬ-ਏ-ਰੂਹ ਪਰਵਰ ਹੈ ਮੁਹੱਬਤ ਨੂ-ਏ-ਇਨਸਾਂ ਕੀ
ਸਿਖਾਯਾ ਇਸ ਨੇ ਮੁਝ ਕੋ ਮਸਤ ਬੇਜਾਮ-ਓ-ਸਬੂ ਰਹਨਾ

ਮੁਹੱਬਤ ਹੀ ਸੇ ਪਾਯੀ ਹੈ ਸ਼ਫ਼ਾ ਬੀਮਾਰ ਕੌਮੋਂ ਨੇ
ਕੀਯਾ ਹੈ ਅਪਨੇ ਬਖ਼ਤ-ਏ-ਖ਼ੁਫ਼ਤਾ ਕੋ ਬੇਦਾਰ ਕੌਮੋਂ ਨੇ

ਬਯਾਬਾਂ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਦਸ਼ਤ-ਏ-ਗ਼ੁਰਬਤ ਭੀ, ਵਤਨ ਭੀ ਹੈ
ਯੇ ਵੀਰਾਨਾ ਕਫ਼ਸ ਭੀ, ਆਸ਼ੀਯਾਨਾ ਭੀ, ਚਮਨ ਭੀ ਹੈ

ਮੁਹੱਬਤ ਹੀ ਵੋਹ ਮੰਜ਼ਿਲ ਹੈ ਕਿ ਮੰਜ਼ਿਲ ਭੀ ਹੈ ਸਹਰਾ ਭੀ
ਜਰਸ ਭੀ, ਕਾਰਵਾਂ ਭੀ, ਰਹਬਰ ਭੀ, ਰਹਜ਼ਨ ਭੀ ਹੈ

ਮਰਜ਼ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਸਬ ਇਸ ਕੋ, ਯੇ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਮਰਜ਼ ਐਸਾ
ਛੁਪਾ ਜਿਸ ਮੇਂ ਇਲਾਜ-ਏ-ਗਰਦਿਸ਼-ਏ-ਚਰਖ਼-ਏ-ਕੁਹਨ ਭੀ ਹੈ

ਜਲਾਨਾ ਦਿਲ ਕਾ ਹੈ ਗੋਯਾ ਸਰਾਪਾ ਨੂਰ ਹੋ ਜਾਨਾ
ਯੇ ਪਰਵਾਨਾ ਜੋ ਸੋਜ਼ਾਂ ਹੋ ਤੋ ਸ਼ਮਾ-ਏ-ਅੰਜੁਮਨ ਭੀ ਹੈ

ਵਹੀ ਏਕ ਹੁਸਨ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਨਜ਼ਰ ਆਤਾ ਹੈ ਹਰ ਸ਼ੈਯ ਮੇਂ
ਯੇ ਸ਼ੀਰੀਂ ਭੀ ਹੈ ਗੋਯਾ, ਬੇਸਤੂੰ ਭੀ, ਕੋਹਕਨ ਭੀ ਹੈ

ਉਜਾੜਾ ਹੈ ਤਮੀਜ਼-ਏ-ਮਿੱਲਤ-ਓ-ਆਈਨ ਨੇ ਕੌਮੋਂ ਕੋ
ਮੇਰੇ ਅਹਲ-ਏ-ਵਤਨ ਕੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਕੁਛ ਫ਼ਿਕਰ-ਏ-ਵਤਨ ਭੀ ਹੈ ?

ਸਕੂਤ ਆਮੋਜ਼ ਤੂਲ-ਏ-ਦਾਸਤਾਂ-ਏ-ਦਰਦ ਹੈ ਵਰਨਾ
ਜ਼ੁਬਾਂ ਭੀ ਹੈ ਹਮਾਰੇ ਮੂੰਹ ਮੇਂ ਔਰ ਤਾਬ-ਏ-ਸੁਖ਼ਨ ਭੀ ਹੈ

"ਨਾਮੀਗਰ ਦੀਦ ਕੋ ਥੇ ਰਿਸ਼ਤਾ'ਏ ਮਾਅਨੀ ਰਹਾ ਕਰਦਮ
ਹਿਕਾਯਤ-ਏ-ਬੂਦ ਬੇ ਪਾਯਾਂ, ਬਾਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਅਦਾ ਕਰਦਮ"

(ਤਾਇਰ=ਪੰਛੀ, ਗਰਦੂੰ=ਆਕਾਸ਼, ਅਨਾਦਿਲ=ਬੁਲਬੁਲਾਂ)


92. ਤੇਰੇ ਇਸ਼ਕ ਕੀ ਇੰਤਹਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ

ਤੇਰੇ ਇਸ਼ਕ ਕੀ ਇੰਤਹਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ
ਮੇਰੀ ਸਾਦਗੀ ਦੇਖ, ਕਯਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ ?

ਸਿਤਮ ਹੋ ਕੇ ਹੋ ਵਾਦਾ-ਏ-ਬੇਹਿਜਾਬੀ
ਕੋਈ ਬਾਤ ਸਬਰ-ਆਜ਼ਮਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ

ਯੇਹ ਜੰਨਤ ਮੁਬਾਰਿਕ ਰਹੇ ਜ਼ਾਹਿਦੋਂ ਕੋ
ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਕਾ ਸਾਮਨਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ

ਜ਼ਰਾ-ਸਾ ਤੋ ਦਿਲ ਹੂੰ, ਮਗਰ ਸ਼ੋਖ਼ ਇਤਨਾ
ਵਹੀ 'ਲਨਤਰਾਨੀ' ਸੁਨਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ

ਕੋਈ ਦਮ ਕਾ ਮੇਹਮਾਂ ਹੂੰ ਐ ਅਹਲੇ-ਮਹਫ਼ਿਲ !
ਚਰਾਗ਼ੇ-ਸਹਰ ਹੂੰ, ਬੁਝਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ

ਭਰੀ ਬਜ਼ਮ ਮੇਂ ਰਾਜ਼ ਕੀ ਬਾਤ ਕਹ ਦੀ
ਬੜਾ ਬੇਅਦਬ ਹੂੰ, ਸਜ਼ਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ

(ਜ਼ਾਹਿਦ=ਸਾਧੂ,ਸੰਤ; ਲਨਤਰਾਨੀ=ਤੂੰ
ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦਾ)


93. ਤੇਰੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਮੇਂ ਮਯ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ

ਤੇਰੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਮੇਂ ਮਯ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਬਤਾ, ਕਯਾ ਤੂ ਮੇਰਾ ਸਾਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਸਮੰਦਰ ਸੇ ਮਿਲੇ ਪਯਾਸੇ ਕੋ ਸ਼ਬਨਮ
ਬਖੀਲੀ ਹੈ ਰੱਜ਼ਾਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ

94. ਤੇਰੀ ਦੁਆ ਸੇ ਕਜ਼ਾ ਤੋ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀ

ਤੇਰੀ ਦੁਆ ਸੇ ਕਜ਼ਾ ਤੋ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀ
ਮਗਰ ਹੈ ਇਸ ਸੇ ਯੇ ਮੁਮਕਿਨ ਕੇ ਤੂ ਬਦਲ ਜਾਏ

ਤੇਰੀ ਖ਼ੁਦੀ ਮੇਂ ਅਗਰ ਇਨਕਲਾਬ ਹੋ ਪੈਦਾ
ਅਜਬ ਨਹੀਂ ਕੇ ਯੇ ਚਾਰ ਸੂ ਬਦਲ ਜਾਏ

ਵਹੀ ਸ਼ਰਾਬ, ਵਹੀ ਹਾਏ ਵਹ ਹੋ ਰਹੇ ਬਾਕੀ
ਤਰੀਕੇ ਸਾਕੀ-ਓ-ਰਸਮੇ ਕਦੂ ਬਦਲ ਜਾਏ

ਤੇਰੀ ਦੁਆ ਹੈ ਕਿ ਹੋ ਤੇਰੀ ਆਰਜ਼ੂ ਪੂਰੀ
ਮੇਰੀ ਦੁਆ ਹੈ ਤੇਰੀ ਆਰਜ਼ੂ ਬਦਲ ਜਾਏ

95. ਤੇਰੀ ਦੁਨੀਯਾ ਜਹਾਨ-ਏ-ਮੁਰਗ-ਓ-ਮਾਹੀ

ਤੇਰੀ ਦੁਨੀਯਾ ਜਹਾਨ-ਏ-ਮੁਰਗ-ਓ-ਮਾਹੀ
ਮੇਰੀ ਦੁਨੀਯਾ ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ-ਏ-ਸੁਬਹਗਾਹੀ
ਤੇਰੀ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਮੈਂ ਮਹਕੂਮ-ਓ-ਮਜਬੂਰ
ਮੇਰੀ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਤੇਰੀ ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ

96. ਤੂ ਅਭੀ ਰਹਗੁਜ਼ਰ ਮੇਂ ਹੈ ਕੈਦ-ਏ-ਮਕਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ

ਤੂ ਅਭੀ ਰਹਗੁਜ਼ਰ ਮੇਂ ਹੈ ਕੈਦ-ਏ-ਮਕਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ
ਮਿਸਰ-ਓ-ਹਿਜਾਜ਼ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ, ਪਾਰਸ-ਓ-ਸ਼ਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ

ਜਿਸ ਕਾ ਅਮਾਲ ਹੈ ਬੇ-ਗ਼ਰਜ਼, ਉਸ ਕੀ ਜਜ਼ਾ ਕੁਛ ਔਰ ਹੈ
ਹੂਰ-ਓ-ਖ਼ਯਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ, ਬਾਦਾ-ਓ-ਜਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ

ਗਰਚੇ ਹੈ ਦਿਲਕੁਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਹੁਸਨ-ਏ-ਫ਼ਿਰੰਗ ਕੀ ਬਹਾਰ
ਤਾਯਰੇਕ ਬੁਲੰਦ ਬਾਲ, ਦਾਨਾ-ਓ-ਦਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ

ਕੋਹ-ਏ-ਸ਼ਿਗਾਫ਼ ਤੇਰੀ ਜ਼ਰਬ, ਤੁਝ ਸੇ ਕੁਸ਼ਾਦ ਸ਼ਰਕ-ਓ-ਗ਼ਰਬ
ਤੇਜ਼ੇ-ਏ-ਹਿਲਾਹਲ ਕੀ ਤਰਹ ਐਸ਼-ਓ-ਨਯਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ

ਤੇਰਾ ਇਮਾਮ ਬੇ-ਹੁਜ਼ੂਰ, ਤੇਰੀ ਨਮਾਜ਼ ਬੇ-ਸੁਰੂਰ
ਐਸੀ ਨਮਾਜ਼ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ ਐਸੇ ਇਮਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ

97. ਤੁਝੇ ਯਾਦ ਕਯਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਕਾ ਵੋਹ ਜ਼ਮਾਨਾ

ਤੁਝੇ ਯਾਦ ਕਯਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਕਾ ਵੋਹ ਜ਼ਮਾਨਾ
ਵੋਹ ਅਦਬ ਗਹ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ, ਵੋਹ ਨਿਗਹ ਕਾ ਤਾਜ਼ਿਯਾਨਾ

ਯੇਹ ਬੁਤਾਨ-ਏ-ਅਸਰ-ਏ-ਹਾਜ਼ਿਰ ਕਿ ਬਨੇ ਹੈਂ ਮਦਰਸੇ ਮੇਂ
ਨ ਅਦਾਏ ਕਾਫ਼ਿਰਾਨਾ ਨ ਤਰਾਸ਼-ਏ-ਆਜ਼ਰਾਨਾ

ਨਹੀਂ ਇਸ ਖੁਲੀ ਫ਼ਜ਼ਾ ਮੇਂ ਕੋਈ ਗੋਸ਼ਾ-ਏ-ਫ਼ਰਾਗ਼ਤ
ਯੇਹ ਜਹਾਂ ਅਜਬ ਜਹਾਂ ਹੈ ਨ ਕਫ਼ਸ ਨ ਆਸ਼ੀਯਾਨਾ

ਰਗ-ਏ-ਤਾਕ ਮੁੰਤਜ਼ਿਰ ਹੈ ਤੇਰੀ ਬਾਰਿਸ਼-ਏ-ਕਰਮ ਕੀ
ਕਿ ਅਜ਼ਮ ਕੇ ਮੈਕਦੋਂ ਮੇਂ ਨ ਰਹੀ ਮੈਏ ਮੁਗ਼ਾਨਾ

ਮੇਰੇ ਹਮ ਸਫ਼ਰ ਇਸੇ ਭੀ ਅਸਰ-ਏ-ਬਹਾਰ ਸਮਝੇ
ਉਨਹੇਂ ਕਯਾ ਖ਼ਬਰ ਕਿ ਕਯਾ ਹੈ ਯੇਹ ਨਵਾਏ ਆਸ਼ਿਕਾਨਾ

ਮੇਰੇ ਖ਼ਾਕ-ਓ-ਖ਼ੂੰ ਸੇ ਤੂਨੇ ਯੇਹ ਜਹਾਂ ਕੀਯਾ ਹੈ ਪੈਦਾ
ਸਿਲਾ-ਏ-ਸ਼ਹੀਦ ਕਯਾ ਹੈ ਤਬ-ਓ-ਤਾਬ-ਏ-ਜਾਵਿਦਾਨਾ

ਤੇਰੀ ਬੰਦਾ ਪਰਵਰੀ ਸੇ, ਮੇਰੇ ਦਿਨ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੇ ਹੈਂ
ਨ ਗਿਲਾ ਹੈ ਦੋਸਤੋਂ ਕਾ ਨ ਸ਼ਿਕਾਯਤ-ਏ-ਜ਼ਮਾਨਾ

(ਮੁਗ਼ਾਨਾ=ਅੱਗ ਪੂਜਣ ਵਾਲੇ, ਜਾਵਿਦਾਨਾ=ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ)


98. ਉਕਾਬੀ ਸ਼ਾਨ ਸੇ ਜੋ ਝਪਟੇ ਥੇ ਜੋ ਬੇ-ਬਾਲੋ-ਪਰ ਨਿਕਲੇ

ਉਕਾਬੀ ਸ਼ਾਨ ਸੇ ਜੋ ਝਪਟੇ ਥੇ ਜੋ ਬੇ-ਬਾਲੋ-ਪਰ ਨਿਕਲੇ
ਸਿਤਾਰੇ ਸ਼ਾਮ ਕੋ ਖ਼ੂਨੇ-ਫ਼ਲਕ ਮੇਂ ਡੂਬ ਕਰ ਨਿਕਲੇ

ਹੁਏ ਮਦਫ਼ੂਨੇ-ਦਰੀਯਾ ਜ਼ੇਰੇ-ਦਰੀਯਾ ਤੈਰਨੇ ਵਾਲੇ
ਤਮਾਂਚੇ ਮੌਜ ਕੇ ਖਾਤੇ ਥੇ ਜੋ ਬਨਕਰ ਗੁਹਰ ਨਿਕਲੇ

ਗ਼ੁਬਾਰੇ-ਰਹਗੁਜ਼ਰ ਹੈਂ ਕੀਮੀਯਾ ਪਰ ਨਾਜ਼ ਥਾ ਜਿਨਕੋ
ਜਬੀਨੇਂ ਖ਼ਾਕ ਪਰ ਰਖਤੇ ਥੇ ਜੋ ਅਕਸੀਰਗਰ ਨਿਕਲੇ

ਹਮਾਰਾ ਨਰਮ-ਰੌ ਕਾਸਿਦ ਪਯਾਮੇ-ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਾਯਾ
ਖ਼ਬਰ ਦੇਤੀ ਥੀਂ ਜਿਨਕੋ ਬਿਜਲੀਯਾਂ ਵੋ ਬੇਖ਼ਬਰ ਨਿਕਲੇ

ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਅਹਲੇ-ਈਮਾਂ ਸੂਰਤੇ-ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਜੀਤੇ ਹੈਂ
ਇਧਰ ਡੂਬੇ ਉਧਰ ਨਿਕਲੇ, ਉਧਰ ਡੂਬੇ ਇਧਰ ਨਿਕਲੇ

(ਉਕਾਬ=ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਪੰਛੀ, ਖ਼ੂਨੇ-ਫ਼ਲਕ=ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਲਾਲੀ, ਮਦਫ਼ੂਨ=ਦਫ਼ਨ,
ਜ਼ੇਰੇ=ਹੇਠਾਂ, ਮੌਜ=ਲਹਿਰ, ਗੁਹਰ=ਮੋਤੀ, ਕੀਮੀਯਾ=ਪਾਰਸ, ਜਬੀਨੇਂ=ਮੱਥੇ,
ਨਰਮ-ਰੌ=ਸੁਸਤ ਤੁਰਨ ਵਾਲਾ, ਅਹਲੇ-ਈਮਾਂ=ਇਮਾਨਦਾਰ, ਸੂਰਤੇ-ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ=
ਸੂਰਜ ਵਾਂਗ)


99. ਵਹੀ ਮੇਰੀ ਕਮ ਨਸੀਬੀ ਵਹੀ ਤੇਰੀ ਬੇਨਿਆਜ਼ੀ

ਵਹੀ ਮੇਰੀ ਕਮ ਨਸੀਬੀ ਵਹੀ ਤੇਰੀ ਬੇਨਿਆਜ਼ੀ
ਮੇਰੇ ਕਾਮ ਕੁਛ ਨ ਆਯਾ ਯੇ ਕਮਾਲ-ਏ-ਨੈ ਨਵਾਜ਼ੀ

ਮੈਂ ਕਹਾਂ ਹੂੰ ਤੂ ਕਹਾਂ ਹੈ, ਯੇ ਮਕਾਂ ਕਿ ਲਾ-ਮਕਾਂ ਹੈ ?
ਯੇ ਜਹਾਂ ਮੇਰਾ ਜਹਾਂ ਹੈ ਕਿ ਤੇਰੀ ਕਰਿਸ਼ਮਾ ਸਾਜ਼ੀ

ਇਸੀ ਕਸ਼ਮਕਸ਼ ਮੇਂ ਗੁਜ਼ਰੀਂ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਰਾਤੇਂ
ਕਭੀ ਸੋਜ਼-ਓ-ਸਾਜ਼-ਏ-ਰੂਮੀ, ਕਭੀ ਪੇਚ-ਓ-ਤਾਬ-ਏ-ਰਾਜ਼ੀ

ਵੋਹ ਫ਼ਰੇਬ ਖੁਰਦਾ ਸ਼ਾਹੀਂ ਕਿ ਪਲਾ ਹੋ ਕਰਗਸੋਂ ਮੇਂ
ਉਸੇ ਕਯਾ ਖ਼ਬਰ ਕਿ ਕਯਾ ਹੈ ਰਹ-ਓ-ਰਸਮ-ਏ-ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ੀ

ਨ ਜ਼ੁਬਾਂ ਕੋਈ ਗ਼ਜ਼ਲ ਕੀ ਨ ਜ਼ੁਬਾਂ ਸੇ ਬਾ-ਖ਼ਬਰ ਮੈਂ
ਕੋਈ ਦਿਲ ਕੁਸ਼ਾ ਸਦਾ ਹੋ ਅਜਮੀ ਹੋ ਯਾ ਕਿ ਤਾਜ਼ੀ

ਨਹੀਂ ਫ਼ਕਰ-ਓ-ਸਲਤਨਤ ਮੇਂ ਕੋਈ ਇਮਤਿਆਜ਼ ਐਸਾ
ਯੇ ਸਿਪਹ ਕੀ ਤੇਗ਼ ਬਾਜ਼ੀ ਵੋਹ ਨਿਗਾਹ ਕੀ ਤੇਗ਼ ਬਾਜ਼ੀ

ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਂ ਸੇ ਟੂਟਾ, ਕੋਈ ਬਦਗ਼ੁਮਾਂ ਹਰਮ ਸੇ
ਕਿ ਅਮੀਰ-ਏ-ਕਾਰਵਾਂ ਮੇਂ ਨਹੀਂ ਖੂ-ਏ-ਦਿਲ ਨਵਾਜ਼ੀ

100. ਯੇਹ ਪਯਾਮ ਦੇ ਗਈ ਹੈ ਮੁਝੇ ਬਾਦ-ਏ-ਸੁਬਹਗਾਹੀ

ਯੇਹ ਪਯਾਮ ਦੇ ਗਈ ਹੈ ਮੁਝੇ ਬਾਦ-ਏ-ਸੁਬਹਗਾਹੀ
ਕਿ ਖ਼ੁਦੀ ਕੇ ਆਰਿਫ਼ੋਂ ਕਾ ਹੈ ਮਕਾਮ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ

ਤੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇਸੀ ਸੇ, ਤੇਰੀ ਆਬਰੂ ਇਸੀ ਸੇ
ਜੋ ਰਹੀ ਖ਼ੁਦੀ ਤੋ ਸ਼ਾਹੀ ਨ ਰਹੀ ਤੋ ਰੂਸਿਆਹੀ

ਨਾ ਦੀਯਾ ਨਿਸ਼ਾਨ-ਏ-ਮੰਜ਼ਿਲ ਮੁਝੇ ਐ ਹਕੀਮ ਤੂਨੇ
ਮੁਝੇ ਕਯਾ ਗਿਲਾ ਹੋ ਤੁਝ ਸੇ ਤੂ ਨ ਰਹਨਸ਼ੀਂ ਨ ਰਾਹੀ

ਮੇਰੇ ਹਲਕਾ-ਏ-ਸੁਖ਼ਨ ਮੇਂ ਅਭੀ ਜ਼ੇਰੇ ਤਰਬੀਅਤ ਹੈਂ
ਵੋਹ ਗਦਾ ਕਿ ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ ਰਹ-ਓ-ਰਸਮ-ਏ-ਕਜਕਲਾਹੀ

ਯੇਹ ਮਆਮਲੇ ਹੈਂ ਨਾਜ਼ੁਕ ਜੋ ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ ਹੋ ਤੂ ਕਰ
ਕਿ ਮੁਝੇ ਤੋ ਖ਼ੁਸ਼ ਨ ਆਯਾ ਯੇਹ ਤਰੀਕ-ਏ-ਖ਼ਾਨਕਾਹੀ

ਤੂ ਹੁਮਾ ਕਾ ਹੈ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਅਭੀ ਇਬਤਦਾ ਹੈ ਤੇਰੀ
ਨਹੀਂ ਮਸਲਿਹਤ ਸੇ ਖ਼ਾਲੀ ਯੇਹ ਜਹਾਨ-ਏ-ਮੁਰਗ਼-ਓ-ਮਾਹੀ

ਤੂ ਅਰਬ ਹੋ ਯਾ ਅਜਮ ਹੋ ਤੇਰਾ ਲਾਇਲਾਹਾ ਇੱਲਾ
ਲੁਗ਼ਤ-ਏ-ਗ਼ਰੀਬ ਜਬ ਤਕ ਤੇਰਾ ਦਿਲ ਨ ਦੇ ਗਵਾਹੀ

101. ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀ ਆਂਖ ਸੇ ਨ ਤਮਾਸ਼ਾ ਕਰੇ ਕੋਈ

ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀ ਆਂਖ ਸੇ ਨ ਤਮਾਸ਼ਾ ਕਰੇ ਕੋਈ
ਹੋ ਦੇਖਨਾ ਤੋ ਦੀਦਾ-ਏ-ਦਿਲ ਵਾ ਕਰੇ ਕੋਈ

ਮੰਸੂਰ ਕੋ ਹੁਆ ਲਬੇ-ਗੋਯਾ ਪਯਾਮ-ਏ-ਮੌਤ
ਅਬ ਕਯਾ ਕਿਸੀ ਕੇ ਇਸ਼ਕ ਕਾ ਦਾਵਾ ਕਰੇ ਕੋਈ ?

ਹੋ ਦੀਦ ਕਾ ਜੋ ਸ਼ੌਕ ਤੋ ਆਂਖੋਂ ਕੋ ਬੰਦ ਕਰ
ਹੈ ਦੇਖਨਾ ਯਹੀ ਕਿ ਨ ਦੇਖਾ ਕਰੇ ਕੋਈ

ਮੈਂ ਇੰਤਹਾ-ਏ-ਇਸ਼ਕ ਹੂੰ, ਤੂ ਇੰਤਹਾ-ਏ-ਹੁਸਨ
ਦੇਖੇ ਮੁਝੇ ਕਿ ਤੁਝ ਕੋ ਤਮਾਸ਼ਾ ਕਰੇ ਕੋਈ ?

ਉਜ਼ਰ-ਆਫ਼ਰੀਨ ਜ਼ੁਰਮੇ-ਮੁਹੱਬਤ ਹੈ ਹੁਸਨੇ-ਦੋਸਤ
ਮਹਸ਼ਰ ਮੇਂ ਉਜ਼ਰੇ-ਤਾਜ਼ਾ ਨ ਪੈਦਾ ਕਰੇ ਕੋਈ

ਛੁਪਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਯੇ ਨਿਗਹ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਹਮ-ਨਸ਼ੀਂ
ਫਿਰ ਔਰ ਕਿਸ ਤਰਹ ਉਨਹੇਂ ਦੇਖਾ ਕਰੇ ਕੋਈ ?

ਅੜ ਬੈਠੇ ਕਯਾ ਸਮਝ ਕੇ ਭਲਾ ਤੂਰ ਪਰ ਕਲੀਮ
ਤਾਕਤ ਹੋ ਦੀਦ ਕੀ ਤੋ ਤਕਾਜ਼ਾ ਕਰੇ ਕੋਈ

ਨਜ਼ਾਰੇ ਕੋ ਯੇ ਜ਼ੁੰਬਿਸ਼ੇ ਮਿਜ਼ਗਾਂ ਭੀ ਬਾਰ ਹੈ
ਨਰਗਿਸ ਕੀ ਆਂਖ ਸੇ ਤੁਝੇ ਦੇਖਾ ਕਰੇ ਕੋਈ

ਖੁਲ ਜਾਏਂ, ਕਯਾ ਮਜ਼ੇ ਹੈਂ ਤਮੰਨਾ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਮੇਂ
ਦੋ ਚਾਰ ਦਿਨ ਜੋ ਮੇਰੀ ਤਮੰਨਾ ਕਰੇ ਕੋਈ

(ਵਾ=ਖੋਲ੍ਹਣਾ, ਪਯਾਮ-ਏ-ਮੌਤ=ਮੌਤ ਦਾ
ਸੁਨੇਹਾ, ਕਲੀਮ=ਮੂਸਾ, ਬਾਰ=ਭਾਰ)


102. ਜ਼ਮਾਨਾ ਆਯਾ ਹੈ ਬੇ-ਹਿਜਾਬੀ ਕਾ, ਆਮ ਦੀਦਾਰ-ਏ-ਯਾਰ ਹੋਗਾ

ਜ਼ਮਾਨਾ ਆਯਾ ਹੈ ਬੇ-ਹਿਜਾਬੀ ਕਾ, ਆਮ ਦੀਦਾਰ-ਏ-ਯਾਰ ਹੋਗਾ
ਸਕੂਤ ਥਾ ਪਰਦਾਦਾਰ ਜਿਸ ਕਾ ਵੋ ਰਾਜ਼ ਅਬ ਆਸ਼ਕਾਰ ਹੋਗਾ

ਗੁਜ਼ਰ ਗਯਾ ਹੈ ਅਬ ਵੋ ਦੌਰ ਸਾਕੀ ਕਿ ਛੁਪ ਛੁਪ ਕੇ ਪੀਤੇ ਥੇ ਪੀਨੇ ਵਾਲੇ
ਬਨੇਗਾ ਸਾਰਾ ਜਹਾਂ ਮਯਖ਼ਾਨਾ ਹਰ ਕੋਈ ਬਾਦਾਖ਼ਵਾਰ ਹੋਗਾ

ਕਭੀ ਜੋ ਆਵਾਰਾ-ਏ-ਜੁਨੂੰ ਥੇ ਵੋ ਬਸਤੀਯੋਂ ਮੇਂ ਫਿਰ ਆ ਬਸੇਂਗੇ
ਬਰਹਨਾਪਾਈ ਵਹੀ ਰਹੇਗੀ ਮਗਰ ਨਯਾ ਖ਼ਾਰ-ਜ਼ਾਰ ਹੋਗਾ

ਸੁਨਾ ਦੀਯਾ ਗੋਸ਼-ਏ-ਮੁੰਤਜ਼ਿਰ ਕੋ ਹਿਜਾਜ਼ ਕੀ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਨੇ ਆਖ਼ਿਰ
ਜੋ ਅਹਦ ਸਹਰਾਈਯੋਂ ਸੇ ਬਾਂਧਾ ਗਯਾ ਥਾ ਫਿਰ ਉਸਤਵਾਰ ਹੋਗਾ

ਨਿਕਲ ਕੇ ਸਹਰਾ ਸੇ ਜਿਸਨੇ ਰੂਮਾ ਕੀ ਸਲਤਨਤ ਕੋ ਉਲਟ ਦੀਯਾ ਥਾ
ਸੁਨਾ ਹੈ ਯੇਹ ਕੁਦਸੀਯੋਂ ਸੇ ਮੈਂਨੇ ਵੋ ਸ਼ੇਰ ਫਿਰ ਹੋਸ਼ਿਯਾਰ ਹੋਗਾ

ਕੀਯਾ ਮੇਰਾ ਤਜ਼ਕਿਰਾ ਜੋ ਸਾਕੀ ਨੇ ਬਾਦਾਖ਼ਵਾਰੋਂ ਕੀ ਅੰਜੁਮਨ ਮੇਂ
ਤੋ ਪੀਰ-ਏ-ਮੈਖ਼ਾਨਾ ਸੁਨ ਕੇ ਕਹਨੇ ਲਗਾ ਕਿ ਮੂੰਹ ਫਟ ਹੈ ਖ਼ਵਾਰ ਹੋਗਾ

ਦਯਾਰ-ਏ-ਮਗ਼ਰਿਬ ਕੇ ਰਹਨੇ ਵਾਲੋ, ਖ਼ੁਦਾ ਕੀ ਬਸਤੀ ਦੁਕਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਖਰਾ ਜਿਸੇ ਤੁਮ ਸਮਝ ਰਹੇ ਹੋ ਵੋ ਅਬ ਜ਼ਰ-ਏ-ਕਮ ਅੱਯਾਰ ਹੋਗਾ

ਤੁਮਹਾਰੀ ਤਹਜ਼ੀਬ ਅਪਨੇ ਖ਼ੰਜ਼ਰ ਸੇ ਆਪ ਹੀ ਖੁਦਕਸ਼ੀ ਕਰੇਗੀ
ਜੋ ਸ਼ਾਖ਼-ਏ-ਨਾਜ਼ੁਕ ਪੇ ਆਸ਼ੀਯਾਨਾ ਬਨੇਗਾ ਨਾ-ਪਾਯੇਦਾਰ ਹੋਗਾ

ਚਮਨ ਮੇਂ ਲਾਲਾ ਦਿਖਾਤਾ ਫਿਰਤਾ ਹੈ ਦਾਗ਼ ਅਪਨਾ ਕਲੀ ਕਲੀ ਕੋ
ਯੇਹ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਇਸ ਦਿਖਾਵੇ ਸੇ ਦਿਲਜਲੋਂ ਮੇਂ ਸ਼ੁਮਾਰ ਹੋਗਾ

ਜੋ ਏਕ ਥਾ ਐ ਨਿਗਾਹ ਤੂਨੇ ਹਜ਼ਾਰ ਕਰਕੇ ਹਮੇਂ ਦਿਖਾਯਾ
ਯਹੀ ਅਗਰ ਕੈਫ਼ੀਯਤ ਹੈ ਤੇਰੀ ਤੋ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਐਤਬਾਰ ਹੋਗਾ

ਖ਼ੁਦਾ ਕੇ ਆਸ਼ਿਕ ਤੋ ਹੈਂ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਬਨੋਂ ਮੇਂ ਫਿਰਤੇ ਹੈਂ ਮਾਰੇ ਮਾਰੇ
ਮੈਂ ਉਸਕਾ ਬੰਦਾ ਬਨੂੰਗਾ ਜਿਸ ਕੋ ਖ਼ੁਦਾ ਕੇ ਬੰਦੋਂ ਸੇ ਪਯਾਰ ਹੋਗਾ

ਯੇਹ ਰਸਮ-ਏ-ਬਜ਼ਮ-ਏ-ਫ਼ਨਾ ਹੈ ਐ ਦਿਲ ਗੁਨਾਹ ਹੈ ਜੁੰਬਿਸ਼-ਏ-ਨਜ਼ਰ ਭੀ
ਰਹੇਗੀ ਕਯਾ ਆਬਰੂ ਹਮਾਰੀ ਜੋ ਤੂ ਯਹਾਂ ਬੇਕਰਾਰ ਹੋਗਾ

ਮੈਂ ਜ਼ੁਲਮਤ-ਏ-ਸ਼ਬ ਮੇਂ ਲੇ ਕੇ ਨਿਕਲੂੰਗਾ ਅਪਨੇ ਦਰਮਾਂਦਾ ਕਾਰਵਾਂ ਕੋ
ਸ਼ਰਰ ਫ਼ਿਸਾਂ ਹੋਗੀ ਆਹ ਮੇਰੀ, ਨਫ਼ਸ ਮੇਰਾ ਸ਼ੋਲਾਬਾਰ ਹੋਗਾ

ਨਾ ਪੂਛ 'ਇਕਬਾਲ' ਕਾ ਠਿਕਾਨਾ ਅਭੀ ਵਹੀ ਕੈਫ਼ੀਯਤ ਹੈ ਉਸਕੀ
ਕਹੀਂ ਸਰ-ਏ-ਰਾਹ-ਏ-ਗੁਜ਼ਾਰ ਬੈਠਾ ਸਿਤਮ ਕਸ਼-ਏ-ਇੰਤੇਜ਼ਾਰ ਹੋਗਾ

(ਬੇ-ਹਿਜਾਬੀ=ਖੁਲ੍ਹਾਪਣ, ਸਕੂਤ=ਚੁੱਪ, ਆਸ਼ਕਾਰ=ਖੁਲ੍ਹੇਗਾ, ਬਾਦਾਖ਼ਵਾਰ=ਪੀਣ ਵਾਲਾ,
ਖ਼ਾਰ-ਜ਼ਾਰ=ਬੀਯਾਬਾਨ, ਉਸਤਵਾਰ=ਪੱਕਾ, ਦਰਮਾਂਦਾ=ਥੱਕਿਆ ਹੋਇਆ, ਸ਼ਰਰ ਫ਼ਿਸਾਂ=
ਅੰਗਾਰੇ ਵਰ੍ਹਾਉਂਦੀ, ਨਫ਼ਸ=ਸਾਹ)


103. ਜ਼ਮਾਨਾ ਦੇਖੇਗਾ ਜਬ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਸੇ ਮਹਸ਼ਰ ਉਠੇਗਾ ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਕਾ

ਜ਼ਮਾਨਾ ਦੇਖੇਗਾ ਜਬ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਸੇ ਮਹਸ਼ਰ ਉਠੇਗਾ ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਕਾ
ਮੇਰੀ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਗੋਯਾ ਮਜ਼ਾਰ ਹੈ ਹਰਫ਼ੇ ਆਰਜ਼ੂ ਕਾ

ਜੋ ਮੌਜ-ਏ-ਦਰੀਯਾ ਲਗੀ ਯਹ ਕਹਨੇ ਸਫ਼ਰ ਸੇ ਕਾਯਮ ਹੈ ਸ਼ਾਨ ਮੇਰੀ
ਗੌਹਰ ਯਹ ਬੋਲਾ ਸਦਫ਼ ਨਸ਼ੀਨੀ ਹੈ ਮੁਝ ਕੋ ਸਾਮਾਨ ਆਬਰੂ ਕਾ

ਕੋਈ ਦਿਲ ਐਸਾ ਨਜ਼ਰ ਨ ਆਯਾ, ਨ ਜਿਸ ਮੇਂ ਖ਼ਵਾਬੀਦਾ ਹੋ ਤਮੰਨਾ
ਇਲਾਹੀ ਤੇਰਾ ਜਹਾਨ ਕਯਾ ਹੈ, ਨਿਗਾਹਖ਼ਾਨਾ ਹੈ ਆਰਜ਼ੂ ਕਾ

ਅਗਰ ਕੋਈ ਸ਼ੈ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਿਨਹਾਂ ਤੋ ਕਯੋਂ ਸਰਾਪਾ ਤਲਾਸ਼ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਨਿਗਾਹ ਕੋ ਨਜ਼ਾਰੇ ਕੀ ਹੈ ਤਮੰਨਾ, ਦਿਲ ਕੋ ਸੌਦਾ ਹੈ ਜੁਸਤਜੂ ਕਾ

ਰਿਆਜ਼-ਏ-ਹਸਤੀ ਕੇ ਜ਼ੱਰੇ-ਜ਼ੱਰੇ ਸੇ ਹੈ ਮੋਹੱਬਤ ਕਾ ਜਲਵਾ ਪੈਦਾ
ਹਕੀਕਤੇ-ਗੁਲ ਕੋ ਤੂ ਜੋ ਸਮਝੇ, ਤੋ ਯਹ ਭੀ ਪੈਮਾਂ ਹੈ ਰੰਗ-ਓ-ਬੂ ਕਾ

ਤਮਾਮ ਮਜ਼ਮੂਨ ਮੇਰੇ ਪੁਰਾਨੇ, ਕਲਾਮ ਮੇਰਾ ਖ਼ਤਾ ਸਰਾਪਾ
ਹੁਨਰ ਕੋਈ ਦੇਖਤਾ ਹੈ ਮੁਝ ਮੇਂ ਤੋ ਐਬ ਹੈ ਮੇਰੇ ਐਬ-ਜੂ ਕਾ

ਸਪਾਸ ਸ਼ਰਤੇ ਅਦਬ ਹੈ ਵਰਨਾ ਕਰਮ ਤੇਰਾ ਹੈ ਸਿਤਮ ਸੇ ਬੜ੍ਹਕਰ
ਜ਼ਰਾ ਸਾ ਏਕ ਦਿਲ ਦੀਯਾ ਹੈ ਵੋ ਭੀ ਫ਼ਰੇਬ ਖੁਰਦਾ ਹੈ ਆਰਜ਼ੂ ਕਾ

ਕਮਾਲ ਵਹਦਤ ਅਯਾਂ ਹੈ ਐਸਾ ਕਿ ਨੋਕ-ਏ-ਨਸ਼ਤਰ ਸੇ ਤੂ ਜੋ ਛੇੜੇ
ਯਕੀਂ ਹੈ ਮੁਝ ਕੋ ਗਿਰੇਗਾ ਰਗੇ-ਗੁਲ ਸੇ ਕਤਰਾ ਇਨਸਾਂ ਕੇ ਲਹੂ ਕਾ

(ਗੌਹਰ=ਮੋਤੀ, ਸਦਫ਼=ਸਿੱਪੀ, ਪਿਨਹਾਂ=ਛੁਪੀ ਹੋਈ)


104. ਜ਼ਮਾਨਾ

ਜੋ ਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਹੈ ਨ ਹੋਗਾ ਯਹੀ ਹੈ ਇਕ ਹਰਫ਼-ਏ-ਮਿਹਰਮਾਨਾ
ਕਰੀਬ ਤਰ ਹੈ ਨਮੂਦ ਜਿਸ ਕੀ ਉਸੀ ਕਾ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੈ ਜ਼ਮਾਨਾ

ਮੇਰੀ ਸੁਰਾਹੀ ਸੇ ਕਤਰਾ ਕਤਰਾ ਨਯੇ ਹਵਾਦਿਸ ਟਪਕ ਰਹੇ ਹੈਂ
ਮੈਂ ਅਪਨੀ ਤਸਬੀਹ-ਏ-ਰੋਜ਼ ਕਾ ਸ਼ੁਮਾਰ ਕਰਤਾ ਹੂੰ ਦਾਨਾ ਦਾਨਾ

ਹਰ ਏਕ ਸੇ ਆਸ਼ਨਾ ਹੂੰ ਲੇਕਿਨ, ਜੁਦਾ ਜੁਦਾ ਰਸਮ-ਓ-ਰਾਹ ਮੇਰੀ
ਕਿਸੀ ਕਾ ਰਾਕਿਬ ਕਿਸੀ ਕਾ ਮਰਕਬ ਕਿਸੀ ਕੋ ਇਬਰਤ ਕਾ ਤਾਜ਼ਿਯਾਨਾ

ਨ ਥਾ ਅਗਰ ਤੂ ਸ਼ਰੀਕ-ਏ-ਮਹਫ਼ਿਲ ਕਸੂਰ ਮੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਕਿ ਤੇਰਾ
ਮੇਰਾ ਤਰੀਕਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਰਖ ਲੂੰ ਕਿਸੀ ਕੀ ਖ਼ਾਤਿਰ ਮਯ ਸ਼ਬਾਨਾ

ਮੇਰੇ ਖ਼ਮ-ਓ-ਪੇਚ ਕੋ ਨਜ਼ੂਮੀ ਕੀ ਆਂਖ ਪਹਚਾਨਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਹਦਫ਼ ਸੇ ਬੇਗਾਨਾ ਤੀਰ ਉਸ ਕਾ, ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਕੀ ਆਰਫ਼ਾਨਾ

ਸ਼ਫ਼ਕ ਨਹੀਂ ਮਗ਼ਰਬੀ ਉਫ਼ਕ ਪਰ ਯੇਹ ਜੂ-ਏ-ਖੂੰ ਹੈ, ਯੇਹ ਜੂ-ਏ-ਖੂੰ ਹੈ

ਤੁਲੂ-ਏ-ਫ਼ਰਦਾ ਕਾ ਮੁੰਤਜ਼ਿਰ ਰਹ ਕੇ ਦੋਸ਼-ਓ-ਇਮਰੋਜ਼ ਹੈ ਫ਼ਸਾਨਾ

ਵੋਹ ਫ਼ਿਕਰ-ਏ-ਗ਼ੁਸਤਾਖ਼ ਜਿਸ ਨੇ ਉਰੀਯਾਂ ਕੀਯਾ ਥਾ ਫ਼ਿਤਰਤ ਕੀ ਤਾਕਤੋਂ ਕੋ
ਉਸੀ ਕੀ ਬੇਤਾਬ ਬਿਜਲੀਯੋਂ ਸੇ ਖ਼ਤਰ ਮੇਂ ਹੈ ਉਸਕਾ ਆਸ਼ੀਯਾਨਾ

ਹਵਾਏਂ ਉਨਕੀ ਫ਼ਜਾਏਂ ਉਨਕੀ ਸਮੁੰਦਰ ਉਨਕੇ ਜਹਾਜ਼ ਉਨਕੇ
ਗਿਰਹ ਭੰਵਰ ਕੀ ਖੁਲੇ ਤੋ ਕਿਉਂਕਰ ਭੰਵਰ ਹੈ ਤਕਦੀਰ ਕਾ ਬਹਾਨਾ

ਜਹਾਂ-ਏ-ਨੌ ਹੋ ਰਹਾ ਹੈ ਪੈਦਾ ਵੋਹ ਆਲਮ-ਏ-ਪੀਰ ਮਰ ਰਹਾ ਹੈ
ਜਿਸੇ ਫ਼ਰੰਗੀ ਮੁਕਾਮਿਰੋਂ ਨੇ ਬਨਾ ਦੀਯਾ ਹੈ ਕਿਮਰ ਖ਼ਾਨਾ

ਹਵਾ ਹੈ ਗੋ ਤੁੰਦ-ਓ-ਤੇਜ਼ ਲੇਕਿਨ ਚਿਰਾਗ਼ ਅਪਨਾ ਜਲ ਰਹਾ ਹੈ
ਵੋਹ ਮਰਦ-ਏ-ਦਰਵੇਸ਼ ਜਿਸਕੋ ਹਕ ਨੇ ਦੀਯੇ ਹੈਂ ਅੰਦਾਜ਼-ਏ-ਖੁਸਰਵਾਨਾ

(ਨਮੂਦ=ਦਿਖਾਵਾ, ਰਾਕਿਬ=ਸਵਾਰ, ਮਰਕਬ=ਚਾਬੁਕ)


105. ਜ਼ਿੰਦਗੀ

ਬਰਤਰ ਅਜ਼-ਅੰਦੇਸ਼ਾ ਸੂਦ-ਓ-ਜ਼ਿਯਾਂ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
ਹੈ ਕਭੀ ਜਾਂ ਔਰ ਕਭੀ ਤਸਲੀਮ-ਏ-ਜਾਂ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ

ਤੂ ਉਸ ਪੈਮਾਨਾ-ਏ-ਇਮਰੋਜ਼ ਵਹ ਫ਼ਰਦਾ ਸੇ ਨਾ ਨਾਪ
ਜਾਵਿਦਾਂ, ਪੈਹਮ ਦਵਾਂ, ਹਰ ਦਮ ਜਵਾਂ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ

ਅਪਨੀ ਦੁਨੀਯਾਂ ਆਪ ਪੈਦਾ ਕਰ ਅਗਰ ਜ਼ਿੰਦੋਂ ਮੇਂ ਹੈ
ਸਰ ਆਦਮ ਹੈ ਜ਼ਮੀਰ ਕੁਨ ਫੁਕਾਂ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ

ਜ਼ਿੰਦਗਾਨੀ ਕੀ ਹਕੀਕਤ ਕੋਹਕਨ ਕੇ ਦਿਲ ਸੇ ਪੂਛ
ਜੂ-ਏ-ਸ਼ੇਰ ਵਹ ਤੇਸ਼ਾ ਵ ਸੰਗ-ਏ-ਗਿਰਾਂ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ

ਬੰਦਗੀ ਮੇਂ ਘਟ ਕੇ ਰਹ ਜਾਤੀ ਹੈ ਇਕ ਜੂ-ਏ ਕਮ ਆਬ
ਔਰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮੇਂ ਬਹ-ਏ-ਬੇਕਰਾਂ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ

ਆਸ਼ਕਾਰਾ ਹੈ ਯਹ ਅਪਨੀ ਕੁੱਵਤ-ਏ-ਤਸਫ਼ੀਰ ਸੇ
ਗਰਚੇ ਇਕ ਮਿੱਟੀ ਕੇ ਪੈਕਰ ਮੇਂ ਨਿਹਾਂ ਹੈ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ

ਕੁਲਜ਼ੁਮ-ਏ-ਹਸਤੀ ਸੇ ਤੂ ਉਭਰਾ ਹੈ ਮਾਨੰਦ-ਏ-ਹਬਾਬ
ਇਸ ਜ਼ਿਯਾਂ ਖ਼ਾਨੇ ਮੇਂ ਤੇਰਾ ਇਮਤਹਾਂ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ

(ਤਸਫ਼ੀਰ=ਵੱਸ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ, ਕੁਲਜ਼ੁਮ-ਏ-ਹਸਤੀ=ਨਦੀ, ਮਾਨੰਦ-ਏ-ਹਬਾਬ=ਬੁਲਬੁਲੇ ਦੇ ਵਾਂਗ)


106. ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇਨਸਾਨ ਕੀ ਏਕ ਦਮ ਕੇ ਸਿਵਾ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇਨਸਾਨ ਕੀ ਏਕ ਦਮ ਕੇ ਸਿਵਾ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ
ਦਮ ਹਵਾ ਕੀ ਮੌਜ ਹੈ, ਰਮ ਕੇ ਸਿਵਾ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਗੁਲ ਤਬੱਸੁਮ ਕਹ ਰਹਾ ਥਾ ਜ਼ਿੰਦਗਾਨੀ ਕੀ, ਮਗਰ
ਸ਼ਮਾ ਬੋਲੀ, ਗਿਰਯਾ-ਏ-ਗ਼ਮ ਕੇ ਸਿਵਾ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਰਾਜ਼ੇ ਹਸਤੀ ਰਾਜ਼ ਹੈ ਜਬ ਤਕ ਕੋਈ ਮਹਰਮ ਨ ਹੋ
ਖੁਲ ਗਯਾ ਜਿਸ ਦਮ ਤੋ ਮਹਰਮ ਕੇ ਸਿਵਾ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਜ਼ਾਈਰਾਨ-ਏ-ਕਾਬਾ ਸੇ ਇਕਬਾਲ ਯਹ ਪੂਛੇ ਕੋਈ
ਕਯਾ ਹਰਮ ਕਾ ਤੋਹਫ਼ਾ ਜ਼ਮਜ਼ਮ ਕੇ ਸਿਵਾ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ

(ਰਮ=ਭੱਜਣਾ, ਗਿਰਯਾ=ਰੋਣਾ, ਜ਼ਾਈਰਾਨ=ਦਰਸ਼ਕ)